-Bütçede KDV ve ÖTV
-Bütçeyi KDV ve ÖTV kurtardı
-2011 yılında 78,6 milyar lirası KDV, 64,2 milyar lirası ÖTV
olmak üzere 142,8 milyar lira KDV+ÖTV toplayan devlet,
bütçe gelirlerinin yüzde 48,28’sini bu iki kaynaktan karşıladı
-Bütçenin esas kaynağı olması gereken Gelir Vergisinde 48,8
milyar lira, Kurumlar Vergisinden ise sadece 27 milyar lira
toplanabildi. Bu iki kaynağın bütçe gelirleri içindeki payı ise
yüzde 25,62’de kaldı
-Toplanan KDV, personel giderlerinden 5,7 milyar lira daha
fazla. ÖTV ise, personel giderlerinin yüzde 88’ini
karşılayabiliyor
Vergide adalet, ancak dolaysız vergilerle sağlanabiliyor. Bundan dolayı her ne kadar 1980 sonrası gelişmiş dünyada bozulsa da dolaysız vergiler, toplam vergi gelirlerinin ağırlıklı kesimini oluşturur. Katma Değer Vergisi (KDV), Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) gibi dolaylı vergiler, vergide adaletsizliği artırdığı için vergi gelirleri içinde daha az ağırlık taşıyorlar.
Vergide temel kurallardan biri, artan oranlı olmasıdır. Yani geliri az olandan az, fazla olandan fazla vergi alınması esastır. Örneğin Gelir Vergisi, artan oranlıdır. İlk dilim gelir yüzde 15, ikinci dilim yüzde 20, üçüncü dilim yüzde 27 ve son dilim ise yüzde 35’le vergilendirilir. 2012 vergi dilimlerine göre, gelirin 10 bin liralık ilk dilimi yüzde 15, 10 bin-25 bin lira arası yüzde 20, 25 bin-58 bin lira arası (ücret gelirlerinde 25 bin-88 bin lira arası) yüzde 27, 58 bin liranın üstü (ücret gelirlerinde 88 bin liranın üstü) yüzde 35 vergi uygulanır. Gelir Vergisine tabi yıllık geliri 10 bin lirayı aşmayan kişi yüzde 15 vergi verirken, büyük işadamlarının gelirlerinin çok büyük kısmı yüzde 35 ile vergilendirilir. Yani Gelir Vergisinde çok kazanan hem fazla miktarda, hem de fazla orandan, az kazanan hem az miktarda, hem de az orandan vergi verir. Bu da vergide adalet sağlar.
Ama buna karşın, örneğin ekmek, süt, peynir, sucuk gibi aynı ürünü alan biri zengin biri fakir iki kişi de aynı oran ve miktarda KDV ile vergilendirilir. Aynı otomobili alan biri zengin biri fakir iki kişi yine aynı oran ve miktarda KDV ve ÖTV öder. Bu durum ise vergide adaletsizliği getirir.
Bundan dolayı vergi gelirlerinin büyük kısmının Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, servet vergileri gibi doğrudan vergilerden sağlanması çok önemlidir.
-Bütçe gelirlerinin yarıya yakını KDV ve ÖTV’den-
2011 yılında 78,6 milyar lirası KDV, 64,2 milyar lirası ÖTV olmak üzere 142,8 milyar lira KDV+ÖTV toplayan devlet, bütçe gelirlerinin yüzde 48,28’sini bu iki kaynaktan karşıladı. Bütçenin esas kaynağı olması gereken Gelir Vergisinde 48,8 milyar lira, Kurumlar Vergisinden ise sadece 27 milyar lira toplanabildi. Bu iki kaynağın bütçe gelirleri içindeki payı ise yüzde 25,62’de kaldı. Toplanan KDV, personel giderlerinden 5,7 milyar lira daha fazla. ÖTV ise, personel giderlerinin yüzde 88’ini karşılayabiliyor.
KDV gelirleri 2011 yılında önceki yıl 16,1 milyar lira, ÖTV geliri ise 6,8 milyar lira üzerinde gerçekleşti. ÖTV gelirlerindeki artış yüzde 11,86 iken, KDV gelirlerindeki artış yüzde 25,76’yı buldu. KDV ve ÖTV gelirleri, vergi gelirlerinin yüzde 56,28’ini oluşturdu. Özellikle ithalde alınan KDV’nin 2011 yılında yüzde 34,46 artış göstermesi önem taşıyor. Bundaki artış, ithalatın büyük oranda arttığını gösteriyor ki bu da dış ticaret ve dolayısıyla cari işlemler açığı için bir risk oluşturuyor. Kurumlar Vergisindeki artış oranı yüzde 29, Gelir Vergisindeki artış oranı ise yüzde 20,83’i buluyor.
Dahilde alınan KDV oranı ise görece düşük düzeyde yüzde 13,79 arttı. Bu durum, enflasyon oranlarının yüksek seyrettiği günümüzde, artış reel olarak oldukça düşük kaldığını, ekonominin yüzde 7’lerde büyüdüğü bir ortamda, yeterince yurtiçinde KDV toplanamadığını gösteriyor. Bu üç durumda olabilir. Ya KDV oranları indirilmiştir ya tahakkuk eden KDV yeterince toplanamamıştır ya da ekonomide kayıt dışına kaçış vardır.
Bütçede dikkat çeken bir diğer gelişme ise vergi dışı gelirlerdeki yüzde 8,11’lik düşüş. Reel olarak düşünüldüğünde bu düşüşün çok daha yüksek olacağını söylemek gerekir.
Merkezi yönetim bütçesinde 2010 yılı Ocak-Aralık dönemindeki 40 milyar 81 milyon liralık açık, bu yılın aynı döneminde 17 milyar 439 milyon liraya inmiştir. 2011 yılı Ocak-Aralık döneminde faiz dışı fazla ise geçen yılki tutarın yaklaşık üç katına çıkarak 24 milyar 773 milyon lira olarak gerçekleşti.
-Bütçe giderleri-
2010 yılı Ocak-Aralık döneminde bütçe giderleri 294 milyar 359 milyon lira olarak gerçekleşmiş iken 2011 yılının aynı döneminde yüzde 6,4 oranında artarak 313 milyar 302 milyon lira oldu. 2010 yılı Ocak-Aralık döneminde faiz hariç bütçe giderleri 246 milyar 60 milyon lira olarak gerçekleşmiş iken 2011 yılının aynı döneminde yüzde 10,2 oranında artarak 271 milyar 90 milyon lira oldu. Diğer taraftan 2011 yılı Ocak-Aralık döneminde faiz giderleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 12,6 oranında azalarak 42 milyar 212 milyon lira olarak gerçekleşti.
Personel giderleri, 2011 yılı Ocak-Aralık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 17 oranında artış göstererek 72 milyar 904 milyon lira buldu. 2011 yılı Ocak-Aralık döneminde sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 16,1 oranında artarak 12 milyar 847 milyon lirayı oldu. Geçen yıl, Ocak-Aralık döneminde mal ve hizmet alım giderleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 11,2 oranında artarak 32 milyar 448 milyon lira olarak gerçekleşti.
Merkezi yönetim bütçesi sağlık giderleri ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 5,4 oranında azalarak 5 milyar 442 milyon lira oldu. 2011 yılı Ocak-Aralık döneminde cari transferler geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 8,1 oranında artarak 110 milyar 75 milyon lira olarak gerçekleşti. Geçen yıl, Ocak-Aralık döneminde sağlık, emeklilik ve sosyal yardım giderleri için geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 4 oranında azalışla 52 milyar 833 milyon lira transfer yapıldı. Sosyal güvenlik primi işveren hissesinin 5 puanlık kısmının Hazine tarafından ödenmesi amacıyla yapılan transfer tutarı ise 4 milyar 720 milyon lira oldu.
2011 yılı Ocak-Aralık döneminde cari transferler içinde yer alan tarımsal destekleme ödemeleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 19,7 oranında artarak 6 milyar 961 milyon lira olarak gerçekleşti. Vergi gelirleri tahsilatında ortaya çıkan artışın etkisiyle mahalli idare payları 2011 yılı Ocak-Aralık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 19,1 oranında artarak 24 milyar 900 milyon lira oldu. 2011 yılı Ocak-Aralık döneminde 30 milyar 697 milyon lira sermaye gideri, 6 milyar 737 milyon lira sermaye transferi yapıldı.
Borç verme giderleri 2011 yılı Ocak-Aralık döneminde 5 milyar 381 milyon lira olarak gerçekleşti. Faiz giderleri 2011 yılı Ocak-Aralık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 12,6 oranında azalarak 42 milyar 212 milyon lira oldu.
-Bütçe gelirleri-
Önceki yıl, Ocak-Aralık döneminde 254 milyar 277 milyon lira olan bütçe gelirleri, 2011 yılının aynı döneminde yüzde 16,4 oranında artarak 295 milyar 862 milyon lira olarak gerçekleşti. Bu dönemde vergi gelirleri ise yüzde 20,5 oranında artarak 253 milyar 765 milyon lira oldu. 2010 yılı Ocak-Aralık döneminde yüzde 85,6 olan vergi gelirlerinin faiz hariç bütçe giderlerini karşılama oranı bu yılın aynı döneminde yüzde 93,6’ü buldu.
2011 yılı Ocak-Aralık döneminde genel bütçe vergi dışı diğer gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 8,1 oranında azalarak 32 milyar 611 milyon lira olarak gerçekleşti. 2011 yılı Ocak-Aralık döneminde özel bütçeli idarelerin öz gelirleri 7 milyar 390 milyon lira, düzenleyici ve denetleyici kurumların gelirleri ise 2 milyar 95 milyon lira oldu.
Vergi türleri itibarıyla 2011 yılı Ocak-Aralık dönemi gerçekleşmelerine bakıldığında geçen yılın aynı dönemine göre; ithalde alınan katma değer vergisi yüzde 34,5, kurumlar vergisi yüzde 29, damga vergisi yüzde 27,2, gelir vergisi yüzde 20,8, banka ve sigorta muameleleri vergisi yüzde 20,1, harçlar yüzde 18, dahilde alınan katma değer vergisi yüzde 13,8, özel tüketim vergisi yüzde 12,1 ve diğer vergiler tahsilatı ise yüzde 17,1 oranında arttı.
Diğer taraftan 31 Aralık 2011 tarihi itibarıyla 6111 Sayılı Kanun kapsamında tahsil edilen genel bütçe vergi gelirleri, teşebbüs mülkiyet gelirleri ile faiz, pay ve ceza gelirleri toplam tutarı 13 milyar 301 milyon lira oldu.
2010 ve 2011 bütçeleri, değişim miktar ve oranları ve payları şöyle:
2010
|
2011
| |||||
2010
|
2011
|
Değişim
|
Değişim
|
Payı
|
Payı
| |
(Milyon TL)
|
(Milyon TL)
|
(Milyon TL)
|
(Yüzde)
|
(Yüzde)
|
(Yüzde)
| |
Bütçe Giderleri
|
294.359
|
313.302
|
18.943
|
6,44
|
100,00
|
100,00
|
Faiz Hariç Giderler
|
246.060
|
271.090
|
25.030
|
10,17
|
83,59
|
86,53
|
Personel Giderleri
|
62.315
|
72.904
|
10.589
|
16,99
|
21,17
|
23,27
|
SSK Devlet Primi Giderleri
|
11.063
|
12.847
|
1.784
|
16,13
|
3,76
|
4,10
|
Mal ve Hizmet Alım Giderleri
|
29.185
|
32.448
|
3.263
|
11,18
|
9,91
|
10,36
|
Cari Transferler
|
101.857
|
110.075
|
8.218
|
8,07
|
34,60
|
35,13
|
Sermaye Giderleri
|
26.010
|
30.697
|
4.687
|
18,02
|
8,84
|
9,80
|
Sermaye Transferleri
|
6.773
|
6.737
|
-36
|
-0,53
|
2,30
|
2,15
|
Borç Verme
|
8.857
|
5.381
|
-3.476
|
-39,25
|
3,01
|
1,72
|
Yedek Ödenekler
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0,00
|
0,00
|
Faiz Giderleri
|
48.299
|
42.212
|
-6.087
|
-12,60
|
16,41
|
13,47
|
Bütçe Gelirleri
|
254.277
|
295.862
|
41.585
|
16,35
|
100,00
|
100,00
|
Vergi Gelirleri
|
210.560
|
253.765
|
43.205
|
20,52
|
82,81
|
85,77
|
Gelir Vergisi
|
40.392
|
48.807
|
8.415
|
20,83
|
15,89
|
16,50
|
Kurumlar Vergisi
|
20.925
|
26.993
|
6.068
|
29,00
|
8,23
|
9,12
|
Dahilde Alınan KDV
|
26.325
|
29.956
|
3.631
|
13,79
|
10,35
|
10,12
|
İthalde Alınan KDV
|
36.208
|
48.685
|
12.477
|
34,46
|
14,24
|
16,46
|
Özel Tüketim Vergisi (ÖTV)
|
57.385
|
64.189
|
6.804
|
11,86
|
22,57
|
21,70
|
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi
|
3.571
|
4.288
|
717
|
20,08
|
1,40
|
1,45
|
Damga Vergisi
|
5.083
|
6.464
|
1.381
|
27,17
|
2,00
|
2,18
|
Harçlar
|
7.034
|
8.303
|
1.269
|
18,04
|
2,77
|
2,81
|
Diğer
|
13.788
|
16.081
|
2.293
|
16,63
|
5,42
|
5,44
|
Vergi Dışı Diğer Gelirler
|
35.491
|
32.611
|
-2.880
|
-8,11
|
13,96
|
11,02
|
Özel Bütçeli İdarelerin Öz Gelirleri
|
6.333
|
7.390
|
1.057
|
16,69
|
2,49
|
2,50
|
Düzen. ve Denet. Kurumların Gelirleri
|
1.893
|
2.095
|
202
|
10,67
|
0,74
|
0,71
|
Bütçe Açığı
|
40.081
|
17.439
|
-22.642
|
-56,49
|
13,62
|
5,57
|
Faiz Dışı Fazla
|
8.217
|
24.773
|
16.556
|
201,48
|
2,79
|
7,91
|
Toplam KDV
|
62.533
|
78.641
|
16.108
|
25,76
|
24,59
|
26,58
|
ÖTV
|
57.385
|
64.189
|
6.804
|
11,86
|
22,57
|
21,70
|
KDV ile ÖTV Toplamı
|
119.918
|
142.830
|
22.912
|
19,11
|
47,16
|
48,28
|
KDV ile ÖTV Toplamının/Vergi Gelirleri
|
56,95
|
56,28
|
53,03
|
Kaynak: Maliye Bakanlığı