Türkiye'de Seçimler
demokratik koşullarda 18 milletvekili seçimi yapıldı
-1946'daki ''açık oy, gizli sayım'' yöntemiyle sayılan
seçim çok partili yaşamın ilk seçimi olarak gözükmekte
-DP, 2 Mayıs 1954'te sağladığı yüzde 57.61'lik oranla
seçimlerde en fazla oy alan parti olarak tarihe geçti
-Cumhuriyetin kurucusu parti unvanını taşıyan CHP, 12
Eylül dönemi dışındaki seçimlerde yer aldı ve çok partili
siyasal yaşamda seçime en çok katılan parti oldu
-AK Parti üst üste beş seçimde birinci parti çıktı,
bunların dördünde tek başına hükümet çoğunluğunu yakaladı
-Seçimlerden önce kurulan bazı partiler daha sonra
kapanırken, ana siyasal akımların temsilcileri darbe
dönemlerinin ardından da farklı parti adıyla örgütlendi
Türkiye'nin ilk çok partili genel seçimi 5 Haziran 1946'de çıkarılan 4918 sayılı Kanun'un ardından 21 Temmuz 1946 tarihinde yapıldı. Adli denetimin sağlanmadığı seçim ''açık oy, gizli sayım ve çoğunluk sistemi'' esasına göre tek dereceli olarak yapıldı. Bu bir bakıma çok partili siyasal yaşama geçişte ''seçim denemesi'' niteliği taşır. Bu nedenle siyasal tarihçiler 5 Haziran 1946 tarihindeki seçimi ''demokratik koşullarda yapılmadığı'' konusunda uzlaşmaya varırlar. Bu seçime CHP, DP ve
Türkiye'deki çok partili demokratik rejim 27 Mayıs 1961 ve 12 Eylül 1981'de yapılan iki askeri darbeyle değişime uğrar. (Buna 12 Mart 1971'de yapılan askeri müdahaleyi de eklemek gerekir.) Bu müdahaleler sadece sistemin değişmesine değil aynı zamanda siyasal görüşlerin temsiline yönelik bir müdahale niteliği taşır. Askeri rejim dönemlerinde siyasal partiler kapatılmış, kimileri başka adlar altında ve farklı kimliklerle yeniden faaliyete başlar. Ancak, bu siyasal kurumsal yapılar üzerinde de ciddi tahribata neden olur. Bu süreçte kimi partiler siyasal yaşamdan çekilirken, kimileri birleşme yoluna gitmiş, kimi partilerin bünyesinden de yeni siyasal oluşumlar çıkmıştır.
Bu süreçlerin ardından aralıksız olarak seçime katılan bir parti yok. ''Cumhuriyetin kurucu kadrolarının partisi'' olan CHP, 12
Eylül dönemi dışındaki seçimlerde yer aldı. CHP, çok partili dönemde katıldığı 15 seçim ile milletvekili seçimlerinde en çok yer alan parti konumunda.
En çok oy oranına ulaşan parti ise Demokrat Parti (AP) oldu.
DP, 2 Mayıs 1954'de yapılan seçimde aldığı yüzde 57.61'lik destekle en fazla seçmen desteğini almayı başaran parti ünvanını taşıyor.
DP, üst üste katıldığı üç seçimde (1950, 1954 ve 1957) tek başına iktidar olma çoğunluğunu yakalamıştı. Ancak, halen iktidarda bulunan Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) de bunu yakalamayı başaran parti oldu. AK Parti, 2015'deki iki seçimin ardından üst üste beş seçimde birinci parti olmayı başardı; bunların dördünde (2002, 2007, 2011, Kasım 2015) tek başına hükümeti kurma çoğunluğunu yakaladı. AK Parti, aynı zamanda en uzun süre tek başına iktidarda kalmayı başaran parti durumunda.
Seçim sistemleri
Türkiye'deki milletvekili seçimlerinde zaman zaman sistem değişikliğine gidilmiş, kimi kez ülke barajı uygulaması tercih edildi. Günümüzde halen ''Ülke barajı ve D’Hondt'' sistemi uygulanmaktadır. (551.vekil/Seçim sistemleri dosyası) Seçimler ve uygulanan sistemler şöyle:
-Liste usulü çoğunluk: 1946, 1957
-Çevre barajlı D'Hondt: 1961,
-Milli bakiye: 1965,
-Barajsız D'Hondt: 1969, 1973, 1977
-Çift barajlı D'Hondt: 1983
-Çift barajlı D'Hondt + kontenjan usulü: 1987, 1992
-Ülke barajlı barajlı D'Hondt: 1995, 1999, 2002, 2007, 2011, Haziran/2015, Kasım/2015
TBMM'nin yapısı
Milletvekili seçimleri döneminde TBMM'deki milletvekili sayılarında da değişiklik dikkat çeker. Ancak, 1961 Anayasası ile ''çift kanatlı parlamenter sistem'' öngörülmesiyle senato da parlamentonun ikinci kanadı olarak karşımıza çıkar. 1982 Anayasası ile senato sisteminde vazgeçilmesi tercih edilir.
TBMM'de, günümüzde 550 olan milletvekili milletvekili sayısı da dönemlere göre değişkenlik göstermektedir. Yıllar itibariyle TBMM'deki sandalye sayısı şöyle:
-1950 seçiminde 487
-1954 seçiminde 541
-1957 seçiminde 610
-1961, 1965, 1969, 1973, 1977, 1983, 1987, 1991 seçimlerinde 450
-1995, 1999, 2002, 2007, 2011, Haziran/2015, Kasım/2015 seçimlerinde 550
Seçimlerin yapılacağı dönemler de anayasal düzenlemelere göre 4 veya 5 yıl olarak değişirken, kimi tarihlerde erken seçim kararı alınması nedeniyle bu sürelerde değişiklik görülür.
Seçim sonuçları
Türkiye'de çok partili demokratik sisteme geçilmesinden bu yana yapılan seçimler ve sonuçları şöyle:
Güncelleme:7 Haziran 2015 genel seçim kesin sonuçlarına ilişkin YSK kararı 18 Haziran 2015 tarihli Resmi Gazete'de yayımlandı. Buna göre, kesin seçim sonuçları şöyle:
18- Seçim tarihi: 1 Kasım 2015 (*)
Parti̇ Aldığı oy Yüzde M.vekil(550)
Millet Parti̇si 19.714 0,04 -
Vatan Parti̇si 118.803 0,25 -
Cumhuri̇yet Halk P. 12.111.812 25,32 134
Hak ve Özgürlükler P. 108.583 0,25 -
Saadet Parti̇si 325.978 0,68 -
Demokrati̇k Sol Parti̇ 31.805 0,07 -
Demokrat Parti̇ 69.319 0,14 -
Bağımsız Türki̇ye Parti̇si 49.297 0,10 -
Mi̇lli̇yetçi̇ Hareket P. 5.694.136 11,90 40
Halkın Kurtuluş Parti̇si 83.057 0,17 -
Li̇beral Demokrat Parti̇ 26.816 0,06 -
Halkların Demokrati̇k P. 5.148.065 10,76 59
Büyük Birlik Partisi 253.204 0,53 -
Adalet ve Kalkınma P. 23.681.926 49,50 317
Komüni̇st Parti̇ 52.527 0,11 -
Doğru Yol Partisi 14.131 0,03 -
Bağımsızlar 51,038 0,11 -
(*) Haziran 2015 seçimlerinde hiçbir parti tek başına iktidar çoğunluğuna ulaşamadı, hükümet kurma çalışmalarından da sonuç alınamayınca yeniden seçime gidildi.
17- Seçim tarihi: 7 Haziran 2015
Parti̇ Aldığı oy Yüzde M.vekil(550)
Doğru Yol Parti̇si 28.852 0,06 -
Anadolu Parti̇si 27.688 0,06 -
Hak ve Özgürlükler P. 58.716 0,13 -
Komüni̇st Parti̇ 3.780 0,03 -
Mi̇llet Partisi 17.473 0,04 -
Hak ve Adalet Parti̇si 5.711 0,01 -
Merkez Parti̇ 20.945 0,05 -
T.Uzlaşma Reform ve Kalkınma 72.701 0,16 -
Halkın Kurtuluş Parti̇si 60.396 0,13 -
Li̇beral Demokrat Parti̇ 26.500 0,06 -
Mi̇lli̇yetçi̇ Hareket P. 7.520.006 16,29 80
Halkların Demokrati̇k P. 6.058.489 13,12 80
Saadet Parti̇si 949.178 2,06 -
Cumhuri̇yet Halk P. 11.518.139 24,9 132
Adalet ve Kalkınma P. 18.867.411 40,87 258
Demokrati̇k Sol Parti̇ 85.810 0,19 -
Yurt Parti̇si 9.289 0,02 -
Demokrat Parti̇ 75.784 0,16 -
Vatan Parti̇si 161.674 0,35 -
Bağımsız Türki̇ye Parti̇si 96.475 0,21 -
Bağımsızlar 488.226 1,06 -
16- Seçim tarihi: 12 Haziran 2011
Parti Aldığı oy Yüzde Milletvekili(550)
DYP 64.607 0.15 -
AK Parti 21.399.082 49.83 327
DP 279.480 0.65 -
LDP 15.222 0.04 -
Saadet Partisi 543.454 1.27 -
HAKPAR 124.415 0.29 -
HAS Parti 329.723 0.77 -
MHP 5.585.513 13.01 53(*)
TKP 64.006 0.15 -
MMP 36.188 0.08 -
BBP 323.251 0.75 -
DSP 108.089 0.25 -
CHP 11.155.972 25.98 135
EMEP 32.128 0.07 -
MP 60.716 0.14 -
Bağımsızlar 2.819.917 6.57 35(**)
(*) MHP'den ihraç edilen 1 aday bu parti listesinden bağımsız olarak TBMM'ye girdi.
(**) Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) bağımsız adaylarla seçime katıldı.
DYP:Doğruyol Partisi, AK Parti:Adalet ve Kalkınma Partisi, DP:Demokrat Parti
LDP:Liberal Demokrat Parti, HAKPAR:Hak ve Özgürlükler Partisi, HAS Parti: Halkın Sesi Patisi, MHP:Milliyetçi Hareket Partisi, TKP:Türkiye Komünist Partisi, MMP:Milliyetçi Muhafazakar Parti, BBP:Büyük Birlik Partisi DSP:Demokratik Sol Parti, CHP:Cumhuriyet Halk Partisi, EMEP:Emeğin Partisi, MP:Millet Partisi
15- Seçim tarihi: 22 Temmuz 2007
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili(549)
ATP 100.982 0.29 -
BTP 182.095 0.52 -
Saadet Partisi 820.289 2.34 -
İP 128.148 0.37 -
CHP 7.317.808 20.88 112
HYP 179.010 0.51 -
ÖDP 52.055 0.15 -
Genç Parti 1.064.871 3.04 -
DP(*) 1.898.873 5.42 -
LDP 35.364 0.10 -
MHP 5.001.869 14.27 70(Boş:1)(**)
AK Parti 16.327.291 46.58 341
EMEP 26.292 0.08 -
TKP 79.258 0.23 -
Bağımsızlar(***) 1.835.486 5.24 26
(*)DYP ve ANAP birleşmesi DP çatısı altında gerçekleşti.
(**)MHP'li H.Cihat Özönder (İst) mazbatasını alamadan trafik kazasında öldü.
(***)DTP bağımsız adaylarla seçime katıldı.
ATP:Aydınlık Türkiye Partisi, BTP:Bağımsız Türkiye Partisi, İP:İşçi Partisi
CHP:Cumhuriyet Halk Partisi, ÖDP:Özgürlük ve Dayanışma Partisi, DP:Demokrat Parti, LDP:Liberal Demokrat Parti, MHP:Milliyetçi Hareket Partisi, AK Parti:Adalet ve Kalkınma Partisi, EMEP: Emeğin Partisi, TKP:Türkiye Komünist Partisi
14- Seçim tarihi: 3 Kasım 2002
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili(550)
AK Parti 10.808.229 34.28 363
CHP 6.113.352 19.39 178
DYP 3.008.942 9.54 -
MHP 2.635.787 8.36 -
DSP 384.009 1.22 -
DEHAP 1.960.660 6.22 -
YP 294.909 0.94 -
Genç Parti 2.285.598 7.25 -
ANAP 1.618.465 5.13 -
Saadet Partisi 785.489 2.49 -
YTP 363.869 1.15 -
BBP 322.093 1.02 -
Bağımsızlar 314.251 1.00 9
İP 159.843 0.51 -
BTP 150.482 0.48 -
ÖDP 106.023 0.34 -
LDP 89.331 0.28 -
MP 68.271 0.22 -
TKP 59.180 0.19 -
AK Parti:Adalet ve Kalkınma Partisi, CHP:Cumhuriyet Halk Partisi DYP:Doğruyol Partisi, MHP:Milliyetçi Hareket Partisi, DSP:Demokratik Sol Parti DEHAP: Demokratik Hareket Partisi YP: Yurt Partisi, ANAP:Anavatan Partisi YTP:Yeni Türkiye Partisi, BBP:Büyük Birlik Partisi, İP:İşçi Partisi, BTP:Bağımsız Türkiye Partisi, ÖDP:Özgürlük ve Demokrasi Partisi, LDP:Liberal Demokrasi Partisi, MP:Millet Partisi, TKP:Türkiye Komünist Partisi
13-Seçim tarihi: 18 Nisan 1999
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili(550)
DSP 6.919.670 22.19 136
MHP 5.606.583 17.98 129
FP 4.805.381 15.41 111
ANAP 4.122.929 13.22 86
DYP 3.745.417 12.01 85
CHP 2.716.094 8.71 -
HADEP 1.482.196 4.75 -
BBP 456.353 1.46 -
Bağımsızlar 270.265 0.87 3
ÖDP 248.553 0.80 -
DTP 179.871 0.58 -
LDP 127.174 0.41 -
DP 92.093 0.30 -
MP 79.370 0.25 -
BP 78.922 0.25 -
İP 57.607 0.18 -
EMEP 51.756 0.17 -
YDP 44.787 0.14 -
SİP 37.680 0.12 -
DEPAR 37.175 0.12 -
DBP 24.620 0.08 -
DSP:Demokratik Sol Parti, MHP:Milliyetçi Hareket Partisi, FP:Fazilet Partisi, ANAP:Anavatan Partisi DYP:Doğruyol Partisi, CHP:Cumhuriyet Halk Partisi, HADEP:Halkın Demokrasi Partisi, BBP:Büyük Birlik Partisi, ÖDP:Özgürlük ve Demokrasi Partisi, DTP:Demokrat Türkiye Partisi, LDP:Liberal Demokrat Parti, DP:Demokrat Parti, MP:Millet Partisi, BP:Barış Partisi, İP:İşçi Partisi, EMEP:Emek (Emeğin) Partisi,
YDP:Yeniden Doğuş Partisi, SİP:Sosyalist İktidar Partisi, DEPAR:Değişen türkiye Partisi, DBP:Demokrasi ve Barış Partisi
12- Seçim tarihi: 24 Aralık 1995
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili(550)
RP 6.012.450 21.38 158
ANAP 5.527.288 19.65 132
DYP 5.396.009 19.18 135
DSP 4.118.025 14.64 76
CHP 3.011.076 10.71 49
MHP 2.301.343 8.18 -
HADEP 1.171.623 4.17 -
Bağımsızlar 133.895 0.48 -
YDH 133.889 0.48 -
MP (IDP-MP birleşti) 127.630 0.45 -
YDP 95.484 0.34 -
İP 61.428 0.22 -
YP 36.853 0.13 -
RP:Refah Partisi, ANAP:Anavatan Partisi, DYP:Doğruyol Partisi DSP:Demokratik Sol Parti, CHP:Cumhuriyet Halk Partisi MHP:Milliyetçi Hareket Partisi, HADEP:Halkın Demokrasi Partisi YDH:Yeni Demokrasi Hareketi, MP:Millet Partisi, İP:İşçi Partisi
YP:Yeni Parti
11- Seçim tarihi: 20 Ekim 1991
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili(450)
DYP 6.600.726 27.03 178
ANAP 5.862.623 24.01 115
SHP (*) 5.066.571 20.75 88
RP (**) 4.121.355 16.88 62
DSP 2.624.301 10.75 7
SP 108.369 0.44 -
Bağımsızlar 32.721 0.13 -
(*)HEP adayları SHP listesinde yer aldı.
(**)MÇP, IDP ve RP ittifakla seçime girdi.
DYP:Doğruyol Partisi, ANAP:Anavatan Partisi, SHP:Sosyaldemokrat Halkçı Parti
RP:Refah Partisi, SP:Sosyalist Parti
10- Seçim tarihi: 29 Kasım 1987
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili(450)
ANAP 8.704.335 36.31 292
SHP 5.931.000 24.74 99
DYP 4.587.062 19.14 59
DSP 2.044.576 8.53 -
RP 1.717.425 7.16 -
MÇP 701.538 2.93 -
IDP 196.272 0.82 -
Bağımsızlar 89.421 0.37 -
ANAP:Anavatan Partisi, SHP: Sosyaldemokrat Halkçı Parti, RP:Refah Partisi, DSP:Demokratik Sol Parti, SP:Sosyalist Parti MÇP: Milliyetçi Çalışma Partisi, IDP:Islahatçı Demokrasi Partisi
9- Seçim tarihi: 6 Kasım 1983
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili(399*)
ANAP 7.833.148 45.14 211
HP 5.285.804 30.46 117
MDP 4.036.970 23.27 71
Bağımsızlar 195.588 1.13 -
(*)ANAP 212 milletvekilliği kazandı. Bingöl'de yeterli sayıda aday gösteremediği için milletvekili sayısı bir eksik kaldı.
ANAP:Anavatan Partisi, HP:Halkçı Parti, MDP:Milliyetçi Demokrasi Partisi
8- Seçim tarihi: 5 Haziran 1977
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili (450)
CHP 6.136.171 41.38 213
AP 5.468.202 36.88 189
MSP 1.269.918 8.56 24
MHP 951.544 6.42 16
Bağımsızlar 370.035 2.50 4
CGP 277.713 1.87 3
DP 274.484 1.85 1
TBP 58.540 0.39 -
TİP 20.565 0.14 -
CHP:Cumhuriyet Halk Partisi, AP:Adalet Partisi, MSP:Milli Selamet Partisi
MHP:Milliyetçi Hareket Partisi, CGP:Cumhuriyetçi Güven Partisi DP:Demokrat Parti, TBP:Türkiye Birlik Partisi, TİP:Türkiye İşçi Partisi
7- Seçim tarihi: 14 Ekim 1973
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili (450)
CHP 3.570.583 33.30 185
AP 3.197.897 29.82 149
DP 1.275.502 11.89 45
MSP 1.265.771 11.80 48
CGP 564.343 5.26 13
MHP 362.208 3.38 3
Bağımsızlar 303.218 2.83 6
TBP 121.759 1.14 1
MP 62.377 0.58 -
CHP:Cumhuriyet Halk Partisi, AP:Adalet Partisi, DP:Demokrat Parti MSP:Milli Selamet Partisi, CGP:Cumhuriyetçi Güven Partisi MHP:Milliyetçi Hareket Partisi, TBP:Türkiye Birlik Partisi MP: Millet Partisi
6- Seçim tarihi: 12 Ekim 1969
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili(450)
AP 4.229.945 46.55 256
CHP 2.487.163 27.37 143
GP 598.013 6.58 15
Bağımsızlar 511.097 5.62 13
MP 293.849 3.23 6
MHP 274.225 3.02 1
BP 254.708 2.80 8
TİP 243.797 2.68 2
YTP 197.912 2.18 6
AP:Adalet Partisi, CHP:Cumhuriyet Halk Partisi, GP:Güven Partisi MP:Millet Partisi, MHP:Milliyetçi Hareket Partisi, BP:Birlik Partisi TİP:Türkiye İşçi Partisi, YTP:Yeni Türkiye Partisi
5- Seçim tarihi: 10 Ekim 1965
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili(450)
AP 4.921.235 52.87 240
CHP 2.675.235 28.75 134
MP 582.704 6.26 31
YTP 346.514 3.72 19
Bağımsızlar 296.528 3.19 1
TİP 276.101 2.97 14
CKMP 208.696 2.24 11
AP:Adalet Partisi, CHP:Cumhuriyet Halk Partisi, MP:Millet Partisi, YTP:Yeni Türkiye Partisi TİP:Türkiye İşçi Partisi, CKMP:Türkiye Köylü Millet Partisi
4- Seçim tarihi: 15 Ekim 1961
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili(450)
AP 3.527.435 34,3 158
CHP 3.724.752 36,7 173
CKMP 1.415.390 14 54
YTP 1.391.934 13,7 65
Bağımsızlar 81.732 0,8 -
AP:Adalet Partisi, CHP:Cumhuriyet Halk Partisi, CKMP:Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi, YTP:Yeni Türkiye Partisi
3- Seçim tarihi: 27 Ekim 1957
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili (610)
DP 4.372.621 47.88 424
CHP 3.753.136 41.09 178
CMP 652.064 7.14 4
HP 350.597 3.84 4
Bağımsızlar 4.994 0.05 -
DP:Demokrat Parti, CHP:Cumhuriyet Halk Partisi CMP:Cumhuriyetçi Millet Partisi, HP:Hürriyet Partisi
2- Seçim tarihi: 2 Mayıs 1954
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili(541)
DP 5.151.550 57.61 502
CHP 3.161.696 35.36 31
CMP 434.085 4.85 5
Bağımsızlar 137.318 1.54 3
TKP 57.011 0.64 -
DP:Demokrat Parti, CHP:Cumhuriyet Halk Partisi, CMP:Cumhuriyetçi Millet Partisi, TKP:Türkiye Köylü Partisi
1- Seçim tarihi: 14 Mayıs 1950
Parti Aldığı oy Yüzde M.vekili(487)
DP 4.241.393 52.68 408
CHP 3.176.561 39.45 69
Bağımsızlar 383.282 4.76 9
MP 250.414 3.11 1
MP:Millet Partisi, CHP:Cumhuriyet Halk Partisi, DP:Demokrat Parti
------
Kaynaklar: TBMM, YSK, TÜİK kayıt ve raporları.