Vakıf üniversiteleri 25. yılında

Güncelleme notu: 
15-16 Temmuz darbe girişiminin ardından ülke genelinde olağanüstü hal ilan edildi. OHAL kapsamında, 23 Temmuz 2016 günlü Resmi Gazete’de yayımlanan 667 sayılı KHK ile 15 vakıf üniversitesi ''Fethullahçı Terör Örgütüne (FETÖ/PDY) ile bağlantısı olduğu gerekçesiyle kapatıldı. Böylece vakıf üniversitelerinin sayısı 61'e (toplam üniversite sayısı da 170'e) düştü. 
Kapatılan vakıf üniversiteleri şunlar: İpek Ün, Turgut Özal Ün. (Ankara), Bursa Orhangazi Ün. (Bursa), Canik Başarı Ün. (Samsun), Selahattin Eyyübi Üni. (Diyarbakır), Fatih Ün, Murat Hüdavendigar Ün, Süleyman Şah Ün. (İstanbul), Melikşah Ün. (Kayseri), Mevlana Ün. (Konya), Şifa Ün, İzmir Ün, Gediz Ün. (İzmir), Zirve Ün. (Gaziantep), Kanuni Ün. (Adana)

Özel üniversite olarak da adlandırılan vakıf üniversitelerinin kuruluşuna ilişkin yasal temel 25 yıl önce atıldı. Bu üniversitelerin kuruluşuna giden yolu açan düzenlemeyle Yükseköğretim Kanunu’nda yapılan değişiklik 3 Nisan 1991 tarihinde TBMM’de kabul edildi. (3708 sayılı Yasa) Yasa, aslında fiili bir duruma hukuki nitelik kazandırıyordu. Zira, 1982 yılında çıkarılan 41 sayılı kanun hükmünde kararnamede (KHK) yer alan düzenlemeler kapsamında ilk özel yüksek öğretim kurumu 1984 yılında kurulmuştu.  1986 yılında üniversite yerleştirme sınavıyla öğrenci alan Bilkent Üniversitesi ve ilk mezunlarını verme aşamasına gelmişti.

-Doğramacı’nın katkısı

Bilkent Üniversitesi'nin kurucusu, aynı zamanda YÖK’ün de kurucusu ve ilk başkanı olan Prof. Dr. İhsan Doğramacı’dan başkası değildi. Doğramacı, anılarında, vakıf üniversiteleri kurulması öncesinde sürece katkısını şöyle anlatır:

‘’1981'de yükseköğretimde reform çalışmaları için yurda (dönüş) daveti(ni) memnuniyetle kabul ettim. Altı ay süreyle çeşitli ülkelerde en ileri üniversitelerin mevzuatlarını yeniden inceledim. Hazırladığım kanun kabul edildi ve YÖK başkanlığına getirildim. 1981'de yürürlüğe giren YÖK Kanunu'na karşı çıkan çok oldu. Zaman gösterdi ki, bu kuşkular yersizmiş.

1982 Anayasası'nın hazırlanma aşamasında, anayasa son şeklini almadan önce Danışma Meclisinden gelen anayasa taslağı üzerinde Konsey incelemelerde bulunurken davet edildim. Anayasa'ya iki madde eklenmesi önerim kabul edildi ve kazanç amacı gütmeyen vakıf üniversiteleri kurulabilmesine olanak sağlandı. Ve 1984'te kurduğum üç vakıf tarafından Bilkent Üniversitesi kuruldu. Üniversite, 1986'da ilk öğrencilerini aldı. Gerek Hacettepe Üniversitesinin gerek Bilkent Üniversitesinin gelişmesini izleyen birçok bilim ve devlet adamları bu kuruluşları ziyaret etmiş ve beğenilerini bildirmişlerdir.

1992 yılından itibaren yeni vakıf üniversiteleri kurulmaya başladı. Ankara'da Başkent Üniversitesi, İstanbul'da Koç, Sabancı ve diğer vakıf üniversiteleri kuruldu. Bu sürede yükseköğretim gören öğrenci sayısında ve yüzdesinde artış oldu. 1980'de yükseköğretim çağında bulunan 4 milyon gencin %6,3'ü üniversitelere, yüksekokullara ve akademilere devam ederken bugün 6 milyon olan genç nüfusun %33'ü üniversitelere devam etmektedir.'' (1)

Doğramacı, işadamı Vehbi Koç'a üniversite kurmak için destekler. 1988 yılında yaptıkları görüşmede ''olumlu telkinlerde'' bulunur. Koç’un ''Bu kaça çıkar’'' sorusuna Doğramacı'nın yanıtı ‘’Beyfendi 15 milyon dolar koyun siz, gerisini düşenmeyin’’ olacaktır. (2)  Koç Üniversitesi, 1992 yılında İstanbul’da kurulur.

Yine, Prof. Dr. Mehmet Haberal’ı üniversite kurmaya teşvik eden, hatta bu eğitim kurumunun adını Başkent Üniversitesi olarak koyan da Doğramacı’dır. (3) Başkent Üniversitesi, 1993 yılında Ankara’da faaliyete başlar. Bu üniversiteleri diğerleri izler ve sayı 2015 sonunda 76'ya ulaşır.

-Yasal dayanak

Vakıf üniversitelerinin kurulmasına olanak sağlayan 3708 sayılı Kanun, daha sonraki süreçte, SHP’nin yaptığı başvuru ile Anayasa Mahkemesi’nce iptal edilecekti. (AYM karar sayısı 1992/42, Resmi Gaze'te yayım tarihi 31 Mart 1993) Yüksek mahkemenin iptal gerekçesinde, bu üniversitelerin kanunla kurulabileceği ve buna ilişkin bir yasal düzenleme yapılması esası öne çıkar. Bunun ardından yapılan yasal düzelemelerle (5 Mart 1992 tarihli 3785 sayılı Kanun) vakıf üniversiteleri kurulmaya başlar.

Bu üniversitelerin kuruluşuna ilişkin hukuki dayanağın başında Anayasa gelir. Anayasa’nın 130. Maddesinde, '' Kanunda gösterilen usul ve esaslara göre, kazanç amacına yönelik olmamak şartı ile vakıflar tarafından, Devletin gözetim ve denetimine tâbi yükseköğretim kurumları kurulabilir'' hükmü yer alır.

Vakıf üniversitelerinin kuruluşu, birimleri ve hangi esaslara tabi olacağı 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nda düzenlenir. 2809 sayılı Yükseköğretim Kurumlari Teşkilatı Kanunu da bu konudaki düzenlemelerden biridir.  Özel üniversitelerin kuruluşuna ilişkin yasal düzenleme bu kanuna yapılan eklerle sürdürülür.

Vakıf Yükseköğretim Kurumları Yönetmeliği ise uygulamaların esaslarına ilişkin düzenlemeler getirir. Yönetmeliğin 5. Maddesinde (vakıf) yükseköğretim kurumları ‘’Vakıf üniversitesi’’, ‘’vakıf yüksek teknoloji enstitüsü’’ ve ‘’vakıf meslek yüksekokulu’’ olarak üç grupta toplanır.

-Vakıf yükseköğretim kurumları

2015 yılı sonu itibarıyla Türkiye genelinde toplam 76 vakıf üniversitesi (11 illde) eğitim faaliyetinde bulunuyor. Bunların illere göre dağılımında dağılımında 41 üniversite ile İstanbul ilk sırada yer alıyor. Diğer vakıf üniversitelerinin illere göre dağılımı ise şöyle: Ankara 12,  İzmir 5, Antalya 3, Gaziantep 3, Konya 3,  Kayseri 3, Mersin 3, Diyarbakır 1, Samsun 1, Trabzon 1.

11 ilde eğitim faaliyetini sürdüren vakıf üniversiteleri şöyle: 

      *15-16 Temmuz darbe girişiminin ardından ülke genelinde ilan edilen OHAL kapsamında
      yayımlanan 23 Temmuz 2016 tarih ve 667 sayılı KHK kapatıldı.
      ** Yasal düzenlemenin yapıldığı yılı göstermektedir.

-Vakıf meslek yüksekokulları

Türkiye genelinde 8 vakıf meslek yüksekokulunun bulunduğunu da hatırlatmak gerekiyor. Vakıf meslek yüksekokulları şunlar:

1. Ataşehir Adigüzel Meslek Yüksekokulu (İstanbul)

2. Avrupa Meslek Yüksekokulu  (İstanbul)

3. Beykoz Lojistik Meslek Yüksekokulu  (İstanbul)

4. Faruk Saraç Tasarim Meslek Yüksekokulu (Bursa, İstanbul)

5. İstanbul Kavram Meslek Yüksekokulu  (İstanbul)

6. İstanbul Şişli Meslek Yüksekokulu  (İstanbul)

7. Kapadokya Meslek Yüksekokulu  (Ürgüp/Nevşehir)

8. Plato Meslek Yüksekokulu  (İstanbul)

Bu arada, vakıf üniversitelerinin büyük bölümünün öğretim kadrosunu devlet üniversitelerinden karşılandığı da bir gerçek. Türkiye genelinde 109 devlet üniversitesinin bulunduğunu ve üniversite olmayan il kalmadığını da hatırlatmak gerekiyor.

Ayrıca, 10 askeri yükseköğretim kurumu ve 1 polis akademisi bulunuyor. (Yurdışındaki 2 özel statülü devlet üniversitesi olan Yesevi ve Manas, KKTC’deki 10 üniversite bunlara eklenebilir.)  

-Üç büyük ildeki göre durum

YÖK verilerine göre(4), Türkiye’deki üniversite sayısı ise 109’u devlet, 76’sı vakıf olmak üzere  toplam 185 üniversite bulunuyor.

Üniversite sayısı bakımından İstanbul ilk sırada yer alıyor. Kentte 41 vakıf üniversitesi, 11 devlet üniversitesi ve 6 adet vakıf meslek yüksekokulu olmak üzere toplam 58 yüksek öğretim kurumu hizmet veriyor. İstanbul’daki bu eğitim kurumlarında toplam 581.954 öğrenci ve 29.581 öğretim elemanı bulunuyor.

İkinci sıradaki Ankara'da 12 vakıf üniversitesi ve 6 devlet üniversitesinde eğitim veriliyor. Bu kurumlarda 272.742 öğrenci ve 19.329 öğretim elemanı bulunuyor. Üçüncü sıradaki İzmir'de ise 5’i vakıf ve 4’ü devlet olmak üzere 9 yüksek öğretim kurumu faaliyette. Bu kurumlarda 159.801 öğrenci ve 9.637 öğretim elemanı yer alıyor.