Anayasada 18'inci değişiklik

-1982 Anayasası'nda yapılan ilk değişiklik yaklaşık
30 yıl  önce 14 Mayıs 1987'de dört maddeyle başladı
-Bu süreçte, 177 maddelik Anayasanın 108 maddesi ve
bazı geçici maddeleri ile başlangıç metni değiştirildi
-Anayasa maddelerinin yüzde 61'i yeniden şekillendi
-Yapılan değişikliklerin üçünde halkoylamasına gidildi
-Milletvekili dokunulmazlığına ilişkin düzenleme
1982 Anayasası'nda yapılan 18'inci değişiklik oldu

12 Eylül 1982, Türkiye’de askeri darbeyle sivil yönetim görevden uzaklaştırıldı. Yerine silahlı güce dayanan otorite geldi. Koşullar neydi, nasıl oluştu? Hep tartışıldı. Bu tartışma daha süreceğe benziyor. Aradan geçen 35 yılı aşkın zamanın ardından darbe yönetimine yönelik dava açıldı.

Her darbe yönetiminde olduğu gibi 12 Eylül yönetimi de kendi algıları boyutunda bir hukuksal sistem oluşturdu. Yapılan 1982 Anayasası, 7 Kasım 1982 tarihindeki halkoylamasında yüzde 91.17 ''Evet'' oyuyla kabul edildi. Bu orana nasıl ulaşıldığı da tartışılagelen bir durum oldu. Sonunda askeri yönetim tarafından yap(tır)ılan anayasa 9 Kasım 1982'de yürürlüğe girdi. Anayasa toplam 177 madde ve 16 geçici maddeden oluşuyordu. Eleştirilen çok yönü vardı, ancak maddeler kendi kurgusal bütünlüğü içinde ve öngörülen yapısal oluşum içinde düzenlenmişti.

1982 anayasal sisteminin daha beşinci yılında ilk değişiklik gündeme geldi. Aradan geçen 30 yılı aşkın sürede,  1982 Anayasası'nın 108 maddesi ve 4 geçici maddesi ile bir kez de başlangıç metni değiştirildi. Eklenen üç geçici maddeden ikisi daha sonra metinden çıkarıldı. Bu değişikliklerin biri Anayasa Mahkemesi'nce iptal edildi. Yapılan değişiklikler, 1982 Anayasası'nın yüzde 61'inin yeniden düzenlenmesi niteliğindeydi.

Anayasada yapılan 18 değişiklikten üçü halkoylamasına sunulurken, diğerleri TBMM'de gerekli çoğunluk sağlanarak kabul edildi.

Türkiye, 1982 Anayasası'nda yapılan ilk düzenlemeden 29 yıl sonra, yeni bir anayasa değişikliği süreci yaşıyor. Anayasa'da yapılan 18'inci değişiklik, ilk düzenlemeden bu yana tartışılan milletvekili dokunulmazlığı konusunda geçici bir maddeyi içeriyor.

-Anayasa değişikliği

Anayasanın nasıl değiştirileceği 1982 Anayasası'nın 175. maddesinde tanımlanır. Bu madde şöyle:

''Anayasanın değiştirilmesi Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir. Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki teklifler Genel Kurulda iki defa görüşülür. Değiştirme teklifinin kabulü Meclisin üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun gizli oyuyla mümkündür.
Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki tekliflerin görüşülmesi ve kabulü, bu maddedeki kayıtlar dışında, kanunların görüşülmesi ve kabulü hakkındaki hükümlere tâbidir.
Cumhurbaşkanı Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları, bir daha görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderebilir. Meclis, geri gönderilen Kanunu, üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile aynen kabul ederse Cumhurbaşkanı bu Kanunu halkoyuna sunabilir.
Meclisce üye tamsayısının beşte üçü ile veya üçte ikisinden az oyla kabul edilen Anayasa değişikliği hakkındaki Kanun, Cumhurbaşkanı tarafından Meclise iade edilmediği takdirde halkoyuna sunulmak üzere Resmî Gazetede yayımlanır.
Doğrudan veya Cumhurbaşkanının iadesi üzerine, Meclis üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile kabul edilen Anayasa değişikliğine ilişkin kanun veya gerekli görülen maddeleri Cumhurbaşkanı tarafından halkoyuna sunulabilir. Halkoylamasına sunulmayan Anayasa değişikliğine ilişkin Kanun veya ilgili maddeler Resmî Gazetede yayımlanır.
Halkoyuna sunulan Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların yürürlüğe girmesi için, halkoylamasında kullanılan geçerli oyların yarısından çoğunun kabul oyu olması gerekir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların kabulü sırasında, bu Kanunun halkoylamasına sunulması halinde, Anayasanın değiştirilen hükümlerinden, hangilerinin birlikte hangilerinin ayrı ayrı oylanacağını da karara bağlar.
Halkoylamasına, milletvekili genel ve ara seçimlerine ve mahallî genel seçimlere iştiraki temin için, kanunla para cezası dahil gerekli her türlü tedbir alınır. ''

1982 Anayasası'nda farklı iktidarlar döneminde yapılan değişiklikler şöyle:

-Siyasi yasaklar kalktı
 
1982 Anayasası'ndaki ilk değişiklik anayasanın kabulünden 5 yıl sonra yürürlüğe girdi. 14 Mayıs 1984 tarihinde TBMM'de kabul edilen bu değişiklik 17 Mayıs 1987'de Resmi Gazete'de yayımlandı. İktidarda ANAP vardı ve Başbakan Turgut Özal'dı.

Bu düzenlemeyle Anayasa'nın 67, 75. ve 175. maddeleri yeniden düzenleniyor, Geçici 4. madde ise yürürlükten kaldırılıyordu. 67. maddenin değiştirilmesiyle  seçmen olma yaşı 21'den 19'a indirildi; 75. madde yeniden düzenlenerek milletvekili sayısı 400'den 450'ye yükseltildi.

12 Eylül öncesi siyasi partilerin ve liderlerine siyaset yasağı getiren Geçici 4. madde, bu konuda yapılan halkoylamasıyla yürürlükten kaldırıldı. Bu, 12 Eylül yasakçı yaklaşımına yönelik bir tavır olarak da yorumlanıyordu. Böylece, Süleyman Demirel, Bülent Ecevit, Necmettin Erbakan ve Alparslan Türkeş gibi liderlerin de aralarında bulunduğu kişiler ve siyasi partilerine yönelik siyaset yasağı sona erdi.

-Radyo ve TV yayıncılığına serbestlik

Anayasa'daki ikinci değişiklik 8 Temmuz 1993 tarihinde yapıldı. İktidarda bu kez DYP-SHP koalisyon hükümeti vardı ve Başbakanlık koltuğunda Tansu Çiller oturuyordu.

Radyo ve televizyon yayıncılığıyla ilgili 133. maddesi yeniden düzenlendi. Böylece, radyo ve televizyon istasyonları kurmak ve işletmek, yasal düzenlemelerle oluşturulacak şartlar çerçevesinde serbest hale getirildi.

-Milletvekili sayısı arttı

Anayasa'daki 23 Temmuz 1995 tarihinde yapılan üçüncü değişiklik geniş kapsamlıydı. Anayasanın başlangıç metninin yanı sıra 33, 53, 67, 68, 69, 75, 84, 85, 93, 127, 135, 149. ve 171. maddeleri yeniden düzenlendi, 52. madde yürürlükten kaldırıldı.
       
Bu değişiklik kapsamında daha önce 19 olan seçmenlik yaşı 18'e indirildi. Siyasal partilerin yurt dışı faaliyetleri, kadın ve gençlik kolları gibi yan örgüt kurmalarını yasaklayan hükümler kaldırıldı. Yüksek öğretim elemanlarına, yasayla düzenlenecek çerçevede, siyasal  partilere üye olabilme imkanı sağlandı. Yüksek öğretimde kurumlarındaki öğrencilere de siyasal partilere üye olma hakkı tanındı.  
       
1987'deki değişiklikle 400'den 450'ye çıkarılan milletvekili sayısı bu kez 550'ye yükseltildi.  ''Milletvekilliğinin nasıl sona ereceği'' konusundaki tartışmalı hüküm yeniden düzenlendi. Yasama yılı başlangıcı Eylül ayından Ekim'e alındı. Anayasa'nın sendikalara siyasal faaliyet yasağını düzenleyen 52. maddesi yürürlükten kaldırıldı. Böylece,  sendikacıların siyasal faaliyette bulunmalarının yanı sıra sendikaların ve siyasal partilerin birbirlerine destek vermesinin önündeki engel kaldırıldı.

-DGM'lerin üye yapısı

Dördüncü değişiklik 18 Haziran 1999 damgasını taşıyor. Anayasa'nın 143. maddesinde yeniden düzenlenerek DGM'lerde yer alan asker üyelerin yerine sivil yargıçların atanması sağlandı. Bu düzenleme, daha sonraki süreçte kaldırılacak olan DGM'lerin sivilleşterilmesi anlamına geliyordu.

-Özelleştirmeye anayasal güvence

Tarih 13 Ağustos 1999'yi gösteriyordu. Bu dönemde iktidarda DSP-MHP-ANAP koalisyon hükümeti vardı ve DSP Genel Başkanı Bülent Ecevit başbakan koltuğundaydı.

1982 Anayasasına beşinci değişiklik yapıldı. Bu kez Anayasanın 47, 125. ve 155. maddeleri yeniden düzenlendi. 47. maddede yapılan değişiklikle ''özelleştirme'' kavramı Anayasal güvenceye alındı. Bu kapsamda, kamu tüzel kişilerinin mülkiyetindeki işletme ve varlıkların özelleştirilmesine yönelik ilke ve yöntemlerin yasayla düzenleneceği hükme bağlandı.

Kamu hizmeti imtiyaz sözleşme ve şartlaşmalarında doğacak uyuşmazlıklarda da tahkim yolu açıldı.

Anayasanın 155. maddesinde değişiklik yapılarak, imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri, Danıştay'ın inceleme yapacağı konular arasından çıkarıldı. Düzenlemeyle Danıştay bu durumlarda sadece görüş bildirebilecek konuma getirildi. Bu, 1924 Anayasası'nda benimsenen sisteme dönülmesi anlamına geliyordu.

-AB müktesebatına uyum      

Anayasada yapılan altıncı değişiklik 3 Ekim 2001 tarihini taşıyordu. AB müktesebatına uyum çalışmaları kapsamındaki bu düzelemeler, aynı zamanda Anayasada yapılan en kapsamlı değişiklik oldu.  Bu çerçevede Anayasa'nın başlangıç metninin yanı sıra 13, 14, 19, 20, 21, 22, 23, 26, 28, 31, 33, 34, 36, 38, 40, 41, 46, 49, 51, 55, 65, 66, 67, 69, 74, 86, 87, 89, 94, 100, 118. ve 149. maddeler ile Geçici 15. maddesinde düzenlemeler yapıldı.

Değişiklikler kapsamında, gözaltına alma ya da tutuklanmada kişilerin hakim önüne çıkarılma süreleri Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne uyumlu hale getirildi. Şüphelilerin en geç 48 saatte, toplu işlenen suçlarda ise en çok 4 günde hakim önüne çıkarılması kuralı getirildi.

''Özel Hayatın Gizliliği'' başlıklı madde yeniden düzenlendi. Bu kapsamda herkese, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkı tanındı. Yazılı emir olmadıkça kimsenin konutuna girilemeyeceği, arama yapılamayacağı ve buradaki eşyaya el konulamayacağı anayasal kural olarak düzenlendi.

''Haberleşme Hürriyeti'' başlıklı 22. maddede yeniden düzenlenerek, usulüne göre verilmiş hakim kararı ve yazılı emir olmadıkça, haberleşmenin engellenemeyeceği ve haberleşmenin gizliliğine dokunulamayacağı hükmü getirildi.  

Düşünce ve ifade özgürlüğünün sınırları genişletildi. Milli güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği ve bölünmez bütünlüğün korunması amaçlarıyla, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin sınırlanabileceği şartı Anayasa'ya konuldu.  

Herkesin derneklere üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahip olduğu yönündeki hüküm anayasa metnine konuldu. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleceklere izin almayı zorunlu tutan düzenleme kaldırıldı. Kanuna aykırı şeklide elde edilmiş bulguların delil kabul edilemeyeceği kuralı getirildi.

Kamulaştırmada, gerçek karşılıkların ödenmesi ve ödemede gecikme halinde faiz yönünden bireylerin zarara uğramamalarına ilişkin hükümler getirildi. Anayasanın 49. maddesinde yapılan değişiklikle devlete, çalışanların yanı sıra işsizleri de koruma görevi verecek şekilde düzenlendi. Asgari ücretin tespitinde, çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumunun gözönünde bulundurulması hükmü getirildi.

''Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz'' hükmü 67. madde metnine eklendi. Parti kapatmadaki 69. maddede düzenlenen ''odak olma'' hali tanımlandı. Bir partinin temelli kapatılmasının, sadece Anayasa'nın 68/4. fıkrasındaki eylemlerin odağı haline gelmiş olması şartıyla mümkün kuralı getirildi. Temelli kapatılan bir partinin kurucularının ve her kademedeki yöneticilerinin 5 yıl süreyle yeni bir partinin kurucusu, yöneticisi ve deneticisi olamayacağı hükmü getirildi. Siyasi partiler için kapatmanın yanı sıra Hazine yardımından yoksun bırakılma yaptırımı da anayasla düzelemeye alındı.

Parti kapatma daha zor hale getirildi. Anayasa Mahkemesinin Anayasa değişikliklerinin iptali ve siyasi partileri kapatmada, 5'te 3 çoğunlukla karar vermesi kuralı konuldu.

Türk vatandaşlarına tanınan TBMM'ye dilekçe ile başvurma hakkı, karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla yabancılara da tanındı. Milli Güvenlik Kurulu bünyesine Başbakan yardımcıları ve Adalet Bakanı da dahil edildi; kurul kararlarının tavsiye niteliğinde olduğu metne işlendi.
Anayasa'nın geçici 15. maddesinin son fıkrası yürürlükten kaldırıldı.  

-Referandumdan döndürülen değişiklik

10. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer'in, anayasa değişikliği paketindeki milletvekillerinin özlük ve emeklilik haklarına ilişkin maddeyi referanduma götürme kararı aldı. 86. maddedeki bu düzenleme için 21 Kasım 2001 tarihinde yeniden Anayasa değişikliğine gidildi. Bu maddede değişiklik yapan yasa 1 Aralık 2001'de Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Bu kapsamda, Sezer'in önceki değişiklik metnini referanduma götürme kararının konusu ortadan kaldırıldı.

 -Sekizinci değişiklik

1982 Anayasası'ndaki sekizinci değişiklik 26 Aralık 2002 tarihinde yapıldı. Bu kapsamda Anayasanın 76. ve 78. maddeleri yeniden düzenlendi. ''Milletvekilliği Seçilme Yeterliliği'' başlıklı maddedeki değişiklikle milletvekili seçilemeyecek şartlar arasında sayılan ''ideolojik veya anarşik eylemlere'' ifadesi ''terör eylemlerine'' olarak değiştirildi.  

TBMM üyeliğinde boşalma durumunda, Meclis kararıyla ara seçime gidilebileceği; ancak bir ilin veya seçim çevresinin TBMM'de üyesinin kalmaması halinde, boşalmayı takip eden 90 günden sonraki ilk Pazar günü ara seçim yapılması hükme bağlandı.

-Ölüm cezası kaldırıldı

Türkiye'de AK Parti iktidardaydı ve başbakan koltuğunun yeni sahibi Recep Tayyip Erdoğan'dı.

AB müktesebatına uyum düzenlemeleri kapsamındaki bir başka anayasa değişikliği paketi 7 Mayıs 2004 tarihinde kabul edildi. Anayasa'nın 10, 15, 17, 30, 38, 87, 90, 131. ve 160. maddelerinde değiştirildi, 143. madde kaldırıldı.

Bu düzenlemeler kapsamında, kadınlar ve erkeklerin eşit haklara sahip olduğu, 10. maddede yapılan değişiklik ile Anayasa'ya konuldu. Devletin, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlü olduğu da metinde yer aldı. Basın araçları anayasal koruma altına alındı.   Anayasa'nın, 38. maddesinde yapılan yeni düzenlemeyle ölüm cezası kaldırıldı.  

Temel hak ve özgürlükler konusunda uluslararası anlaşmalar ile kanunların çelişmesi durumundaki uyuşmazlıkta, hangisinin öncelikli olacağı anayasal düzenlemeye alındı. Bu kapsamda, Anayasanın 90. maddesine bir fıkra eklenerek, uyuşmazlıklarda, uluslararası anlaşma hükümlerinin esas alınacağı ilkesi getirildi.

YÖK'e Genelkurmay'dan temsilci verilmesi uygulamasına son verildi.  

Anayasanın 160. maddesindeki  ''Silahlı Kuvvetler elinde bulunan devlet mallarının TBMM adına denetlenmesi usulleri, milli savunma hizmetlerinin gerektirdiği gizlilik esaslarına uygun olarak kanunla düzenlenir'' fıkrası metninden çıkarıldı.

1999'daki tümüyle sivil yargıçlardan oluşacak şekilde düzenlenen DGM'ler bu kez kaldırıldı.
       
-RTÜK değişikliği

Anayasadaki onuncu değişiklik 21 Haziran 2005 tarihinde yapıldı. Bu kapsamda, Anayasanın 133. maddesi yeniden düzenlenerek, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu'na (RTÜK) üye seçimine ilişkin hükümler yeniden düzenlendi.

-Onbirinci değişiklik

1982 Anayasası'ndaki onbirinci değişiklik 29 Ekim 2005 tarihinde yapldı.
Bu düzenleme kapsamında Anayasanın 130, 160, 161, 162. ve 163. maddeleri değiştirildi. Sayıştay denetim kapsamı genişletildi; bütçenin hazırlanması, uygulanması ve kontrolüne ilişkin süreç yeniden düzenlendi. Anayasanın 162. maddesindeki ''genel ve katma bütçe tasarıları'' ibaresi ''merkezi yönetim bütçe tasarısı'' şeklinde değiştirildi.

-Seçilme yaşı 25'e indi  

1982 Anayasası'nda yapılan onikinci değişiklik 13 Ekim 2006 tarihini taşıyordu. Anayasanın 76. maddesinde yapıla değişiklikle seçilme yaşı 30'dan  25'e indirildi.

 -Onüçüncü değişiklik

1982 Anayasası'ndaki onüçüncü değişiklik 10 Mayıs 2007 tarihinde yapıldı. Bu çerçevede, Anayasaya Geçici 17. madde eklendi. Bu düzenlemeyle, 22 Temmuz 2007'de yapılacak seçimde; bağımsız adayların isimlerinin birleşik oy pusulasında yer almasına yönelik düzenlemeler yapılıyordu.

 -Cumhurbaşkanını halkın seçmesi

1982 Anayasası'nda 31 Mayıs 2007'te yapılan ondördüncü değişiklik de önemli düzenlemeler getiriyordu. Bu kapsamda, Anayasanın 77, 79, 96, 101. ve 102. maddeleri yeniden düzenlendi; Anayasaya Geçici 18. ve Geçici 19. madde eklendi.

Milletvekili seçiminin 5 yıl yerine 4 yılda bir yapılması öngörüldü. TBMM'nin,  seçimler dahil yapacağı tüm işlerde, üye tamsayısının 3'te 1'i (184) ile toplanması  kurala bağlandı. Meclis'in, Anayasa'da başkaca bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar vermesi, ancak karar yeter sayısının hiçbir şekilde üye tamsayısının 4'te 1'inin bir fazlasından az olamayacağı hükmü getirildi.

Cumhurbaşkanı seçiminde de köklü değişikliğe gidiliyordu. Cumhurbaşkanının 5+5 yıllık görev süresiyle ve halk tarafından seçilmesi kuralı getirildi. Bu seçimin nasıl yapılacağına ilişkin düzenlemeler ve buna ilişkin usul ve esasları düzenleme konusanda YSK'ya verilen yetkiler de anayasa değişikliğinde yer alıyordu.

Anayasa'nın, ''Seçim kanunlarında yapılacak değişikliklerin, yürürlüğe girdikleri tarihten itibaren 1 yıl içinde uygulanamayacağına'' ilişkin maddesinin, Cumhurbaşkanı seçiminde dikkate alınmaması hükme bağlandı. Cumhurbaşkanı seçimine ilişkin getirilen yeni düzenlemelerin 11. Cumhurbaşkanı seçiminde uygulanmasını öngörülüyordu. Bu düzenlemeler halkoyuna sunuldu.

-Onbeşinci değişiklik

Anayasa'daki onbeşinci değişiklik 16 Ekim 2007'de gerçekleştirildi. Bu, bir bakıma, daha önceki değişiklik ve ardından oluşan yeni parlamentonun yeni cumhurbaşkanını seçmesiyle kaçınılmaz hale gelmişti. Bu kapsamda,  ''Seçim kanunlarında yapılacak değişikliklerin 11. Cumhurbaşkanı seçiminde uygulanması''na imkan sağlayan Geçici 18. madde ile ''Cumhurbaşkanı seçimine ilişkin getirilen yeni kuralın 11. Cumhurbaşkanı seçiminde de uygulanmasını'' öngören Geçici 19. madde Anayasa metninden çıkarıldı.

-Anayasa Mahkemesi iptal etti

Anayasası'nın 10. maddesi 9 Şubat 2008'de değiştirildi. ''Üniversitelerde türban serbestliği'' olarak da nitelenen değişiklik kapsamında, ''devlet organları ve idare makamlarının, bütün işlemlerinde olduğu gibi her türlü kamu hizmetlerinden yararlanılmasında kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorunda olduğu'' kurala bağlanıyordu. Anayasa 42. maddede yapılan değişiklikle ise yüksek öğretimde başörtüsünün serbest bırakılmasına ilişkin hüküm kabul edilerek, kanunda açıkça yazılı olmayan herhangi bir sebeple, kimsenin yüksek öğrenim hakkını kullanmaktan mahrum edilemeyeceği belirtildi.
Yapılan bu değişiklikler Anayasa Mahkemesi'nce iptal edildi

-Darbe yönetimine yargı yolu

1982 Anayasası'nda yapılan onaltıncı değişiklik 7 Mayıs 2010 tarihli kanunla yapıldı. Bu düzenlemeler, 12 Eylül 1980 askeri müdahalesinin 30'uncu yılında halk oylamasına sunularak kabul edildi.

Bu değişiklikler 1982 Anayasası'nın 23 maddesi ile Geçici 15, 18 ve 19. maddelerini kapsıyordu. Anayasanın Geçici 15. Maddesi'nin yürürlükten kaldırılması 12 Eylül darbesi yöneticilerine yargı yolunun açılması anlamına geliyordu. Sendikal yaşam, ekonomi ve sosyal konulara ilişkin düzenlemeler Anayasanın 10, 20, 23, 41, 51, 53, 54, 74, 84, 94, 125, 128, 129, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 156, 157, 159, 166. madelerini kapsıyordu.

Yapılan değişikliklerdeki bazı hükümler Anayasa Mahkemesince iptal edildi. Anayasa değişikliği ise  12 Eylül 2010 tarihinde halkoyuna sunuldu ve kabul edildi.

-Sporda tahkim düzenlemesi

1982 Anayasası'ndaki onyedinci değişiklik 17 Mart 2011 tarihinde yapıldı. Bu düzenlemeyle Anayasanın ''Sporun geliştirilmesi'' başlıklı 59. maddesinin başlığına ''ve tahkim'' ibaresi, maddeye de bir fıkra ekleniyordu. Yeni düzenleme ''spor federasyonlarının spor faaliyetlerinin yönetimine ve disiplinine ilişkin kararlarına karşı zorunlu tahkim yoluna başvurulabileceği'' kuralı getiriliyor, tahkim kurulu kararlarının kesin olduğu ve bunlara ilişkin yargıya başvurulamayacağı kurala bağlanıyordu.

-Yerel seçim erkene alınamadı

İktidar partisi yerel seçimlerin öne alınması talebiyle hazırladığı değişik teklifi Ekim 2012'de gündeme geldi. Anayasaya bir geçici madde (20. madde) ekleyen teklif, anayasa gereği Mart 2014'te yapılacak yerel seçimin Ekim 2013'e çekilmesini düzenliyordu.

Ancak öngörülen düzenleme hayata geçirilemedi. Değişikliğin tümü
üzerindeki oylamada (12 Ekim 2012) kabul oyları referandum aralığında
(330-367) kaldı. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün anayasa değişikliğine
ilişkin yasayı bir kez daha görüşülmesi istemiyle TBMM'ye iade etmesiyle
halkoylaması gereği ortadan kalktı. Ancak, siyasi partiler seçim sürecinde uzlaşamadı ve yerel seçimler zamanında (30 Mart 2014) yapıldı.

-Bekleyen dokunulmazlık dosyaları 

1982 Anayasası'nın öngörülen onsekizinci değişiklik milletvekilliği dokunulmazlığına ilişkin oldu. Anayasaya bir geçici madde (Geçici 20. madde) eklenmesini öngören düzenleme, milletvekili dokunulmazlığı konusunda bir defalık bir uygulama getiriyordu.

Öngörülen geçici madde şöyle:
''Bu maddenin TBMM'de kabul edildiği tarihte; soruşturmaya veya soruşturma ya da kovuşturma izni vermeye yetkili mercilerden, Cumhuriyet başsavcılıklarından ve mahkemelerden; Adalet Bakanlığına, Başbakanlığa, TBMM Başkanlığına veya Anayasa ve Adalet komisyonları üyelerinden kurulu Karma Komisyon Başkanlığına intikal etmiş yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına ilişkin dosyaları bulunan milletvekilleri hakkında, bu dosyalar bakımından, Anayasanın 83 üncü maddesinin ikinci fıkrasının birinci cümlesi hükmü uygulanmaz. Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren onbeş gün içinde; Anayasa ve Adalet komisyonları üyelerinden kurulu Karma Komisyon Başkanlığında, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığında, Başbakanlıkta ve Adalet Bakanlığında bulunan yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına ilişkin dosyalar, gereğinin yapılması amacıyla, yetkili merciine iade edilir.”

Anayasa'nın 83. maddesi ''Milletvekili dokunulmazlığı'' başlığını taşıyor ve teklifteki düzenlemede gönderme yapılan ikinci fıkranın birinci cümlesi ''Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz'' kuralını getiriyor.

Anayasa değişikliği teklifine ilişkin görüşmeler 18 ve 20 Mayıs 2016 tarihli birleşimlerinde yapıldı. Teklif, ikinci oylamada, halkoylamasına gerek kalmayacak şekilde kabul edildi.

Basında yer alan haberlere göre, değişikliğin yapıldğı tarihte TBMM'de milletvekillerine ait 682 dokunulmazlık dosyası bulunuyor. Adalet Bakanlığında bulunan dokunulmazlığın kaldırılmasına dair tezkere sayısı ise 105 idi.

-Değişiklikler tablosu

1982 Anayasası'nda yapılan değişikliklere ilişkin tablo şöyle:

Kanun No.	TBMM’de Kabul Tarihi	Halkoylaması Tarihi	Değiştirilen Maddeler	Resmi Gazete Tarih - Sayı
3361	17/5/1987	-	67, 75, 175, Geçici 4	18/5/1987 –19464 Mükerrer
		6/9/1987	Geçici 4*	Halkoylaması Sonucu: 12/9/1987-19572
3913	8/7/1993	-	133	10/7/1993 - 21633
4121	23/7/1995	-	Başlangıç, 33, 52, 53, 67, 68, 69, 75, 84, 85, 93, 127, 135, 149, 171	26/7/1995-22355
4388	18/6/1999	-	143	18/6/1999-23729 Mükerrer
4446	13/8/1999	-	47, 125, 155	14/8/1999-23786
4709	3/10/2001	-	Başlangıç, 13, 14, 19, 20, 21, 22, 23, 26, 28, 31, 33, 34, 36, 38, 40, 41, 46, 49, 51, 55, 65, 66, 67, 69, 74, 87, 89, 94, 100, 118, 149, Geçici 15	17/10/2001-24556 Mükerrer
4720	21/11/2001	-	86	1/12/2001-24600
4777	27/12/2002	-	76, 78	31/12/2002-24980      3. Mükerrer
5170	7/5/2004	-	10, 15, 17, 30, 38, 87, 90, 131, 143, 160	22/5/2004-25469
5370	21/6/2005	-	133	23/6/2005-25854
5428	29/10/2005	-	130, 160, 161, 162, 163	9/11/2005-25988
5551	13/10/2006	-	76	17/10/2006-26322
5659	10/5/2007	-	Yeni Geçici 17	18/5/2007-26526
5678**	31/5/2007	21/10/2007	77, 79, 96, 101, 102	16/6/2007-26554 Halkoylaması Sonucu: 31/10/2007-26686
5735	9/2/2008	-	10, 42	23/2/2008-26796
5982	7/5/2010	12/9/2010	10, 20, 23, 41, 51, 53, 54, 74, 84, 94, 125, 128, 129, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 156, 157, 159, 166, Geçici 15, Yeni Geçici 18 ve 19	13/5/2010-27580 Halkoylaması Sonucu: 23/9/2010-27708
6214	17/3/2011	-	59	29/3/2011-27889
6718	20/5/2016	-	Yeni Geçici 20	8/6/2016-29736 esmiGeçici 20

* 3361 sayılı Kanunun 4'üncü maddesinde Anayasanın geçici 4'üncü maddesinin yürürlükten kaldırılması ve bu hükmün halkoylamasına sunulması öngörülmüştü. Yapılan halkoylamasında Anayasanın geçici 4'üncü maddesinin yürürlükten kaldırılması kabul edildi.
** Halkoylamasına sunulan 5678 sayılı Kanunun 6'ncı maddesiyle TC Anayasasına eklenen geçici
18 ve 19'uncu maddeler, 16/10/2007 tarihli ve 5697 sayılı Kanunla halkoylamasına sunulan metinden çıkarılmıştır.

--/--
Kaynakça: TBMM Başkanlığı kayıtları, Resmi Gazete, ''551.vekil'' arşivi, süreli yayınlar