-TBMM Sözlüğü
 |
| T B M M SÖZLÜĞÜ (Anayasa ve İçtüzükte tanımlar) |
Milletvekili ve seçimler:
- TBMM genel oyla seçilen 550 milletvekilinden oluşur. (Anayasa-75)
- 25 yaşını dolduran her Türk milletvekili seçilebilir. (Anayasa-76)
- TBMM'nin seçimleri 4 yılda bir yapılır. Meclis, bu süre dolmadan
seçimin yenilenmesine karar verebileceği gibi Anayasada belirtilen
şartlar altında Cumhurbaşkanınca verilecek karara göre de seçimler
yenilenir. Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir.
Yenilenmesine karar verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin
seçilmesine kadar sürer. (Anayasa-77)
- Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkan görülmezse,
TBMM, seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar verebilir.
- Geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa, erteleme kararındaki
usule göre bu işlem tekrarlanabilir.
- TBMM üyeliklerinde boşalma olması halinde ara seçime gidilir.
Ara seçim, her seçim döneminde bir defa yapılır ve genel seçimden
30 ay geçmedikçe ara seçime gidilemez. Ancak, boşalan üyeliklerin
sayısı, üye tamsayısının yüzde beşini (28) bulduğu hallerde, ara
seçimlerinin üç ay içinde yapılmasına karar verilir.
Ara seçim, her seçim döneminde bir defa yapılır ve genel seçimden
30 ay geçmedikçe ara seçime gidilemez. Ancak, boşalan üyeliklerin
sayısı, üye tamsayısının yüzde beşini (28) bulduğu hallerde, ara
seçimlerinin üç ay içinde yapılmasına karar verilir.
- Milletvekili seçimi kesin sonuçlarının YSK'ca TRT kanallarında
ilanını takip eden 5. gün saat 15.00'te TBMM Genel Kurulu çağrısız
olarak toplanır. Bu birleşimde, önce milletvekillerinin andiçme
töreni yapılır. (İçtüzük-3)
ilanını takip eden 5. gün saat 15.00'te TBMM Genel Kurulu çağrısız
olarak toplanır. Bu birleşimde, önce milletvekillerinin andiçme
töreni yapılır. (İçtüzük-3)
- TBMM, 3. maddede yazılı durum dışında her yıl Ekim ayının birinci
günü çağrısız (kendiliğinden) toplanır. (İçtüzük-4, Anayasa-93)
günü çağrısız (kendiliğinden) toplanır. (İçtüzük-4, Anayasa-93)
Toplantı ve karar yeter sayısı:
- TBMM, yapacağı seçimler dahil bütün işlerinde üye tamsayısının (550)
en az üçte biri (184) ile toplanır. TBMM, Anayasada başkaca bir hüküm
yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu (yarıdan bir fazlası) ile
karar verir; ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının
dörtte birinin bir fazlasından (139) az olamaz.
- Bakanlar Kurulu üyeleri, TBMM'nin katılamadıkları oturumlarında,
kendileri yerine oy kullanmak üzere bir bakana yetki verebilirler.
Ancak bir bakan kendi oyu ile birlikte en çok iki oy
kullanabilir. (Anayasa-96)
Tatil ve ara verme:
- Tatil, TBMM'nin çalışmalarının belli bir süre ertelenmesidir.
Danışma Kurulunun önerisi üzerine Genel Kurulca başka bir karar
alınmadıkça TBMM 1 Temmuz günü tatile girer. Bir yasama yılı içinde
üç aydan fazla tatil yapılamaz. (İçtüzük-5, Anayasa-93,)
- Araverme, TBMM'nin 15 günü geçmemek üzere çalışmalarını ertelemesidir.
TBMM'nin araverme kararı alması, Danışma Kurulunun bu konudaki görüşü
alındıktan sonra teklifin Genel Kurulca oylanmasıyla olur. (İçtüzük-6)
- Ara verme veya tatil sırasında, doğrudan doğruya veya Bakanlar
Kurulunun istemi üzerine, Cumhurbaşkanınca toplantıya çağrılır.
- Meclis Başkanı da doğrudan doğruya veya üyelerin beşte
birinin (110) yazılı istemi üzerine Meclisi toplantıya çağırır.
- Ara verme veya tatil sırasında toplanan TBMM'de, öncelikle bu
toplantıyı gerektiren konu görüşülmeden ara verme veya tatile
devam edilemez. (Anayasa-93)
Parti grupları:
En az 20 milletvekili bulunan siyasi partiler TBMM'de grup
kurma hakkına sahiptirler. (İçtüzük-18)
En az 20 milletvekili bulunan siyasi partiler TBMM'de grup
kurma hakkına sahiptirler. (İçtüzük-18)
İhtisas komisyonları: (İçtüzük-20)
1. Anayasa Komisyonu.
2. Adalet Komisyonu.
3. Milli Savunma Komisyonu.
4. İçişleri Komisyonu.
5. Dışişleri Komisyonu.
6. Milli Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu.
7. Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm Komisyonu.
8. Çevre Komisyonu.
9. Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu.
10. Tarım, Orman ve Köyişleri Komisyonu.
11. Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu.
12. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hesaplarını İnceleme Komisyonu.
13. Dilekçe Komisyonu.
14. Plan ve Bütçe Komisyonu.
15. Kamu İktisadi Teşebbüsleri Komisyonu.
16. İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu.
TBMM'nin bilgi edinme ve denetim yolları:
- TBMM, soru, Meclis araştırması, genel görüşme, gensoru ve Meclis
soruşturması yollarıyla denetleme yetkisini kullanır. (Anayasa-98)
- Gensoru önergesi, bir siyasi parti grubu adına veya en az yirmi
milletvekilinin imzasıyla verilir.
- Gensoru önergesi, verilişinden sonraki üç gün içinde bastırılarak
üyelere dağıtılır; dağıtılmasından itibaren on gün içinde gündeme
alınıp alınmayacağı görüşülür. Bu görüşmede, ancak önerge sahiplerinden
biri, siyasî parti grupları adına birer milletvekili, Bakanlar Kurulu
adına Başbakan veya bir bakan konuşabilir.
- Gündeme alma kararıyla birlikte, gensorunun görüşülme günü de belli
edilir; ancak gensorunun görüşülmesi, gündeme alma kararının verildiği
tarihten başlayarak iki gün geçmedikçe yapılamaz ve yedi günden
sonraya bırakılamaz.
- Gensoru görüşmeleri sırasında üyelerin veya grupların verecekleri
gerekçeli güvensizlik önergeleri veya Bakanlar Kurulunun güven isteği,
bir tam gün geçtikten sonra oylanır.
- Bakanlar Kurulunun veya bir bakanın düşürülebilmesi, üye tamsayısının
salt çoğunluğuyla (226) olur; oylamada yalnız güvensizlik oyları
sayılır. (Anayasa-99)
- Başbakan veya bakanlar hakkında, TBMM üye tamsayısının en az onda
birinin (55) vereceği önerge ile soruşturma açılması istenebilir.
Meclis, bu istemi en geç bir ay içinde görüşür ve gizli oyla
karara bağlar. (Anayasa-100)
Anayasının değiştirilmesi:
- Anayasanın değiştirilmesi TBMM üye tamsayısının en az üçte biri
tarafından (184) yazıyla teklif edilebilir.
- Bu teklifler Genel Kurulda iki defa görüşülür.
- İkinci görüşmeye birinci görüşmenin bitiminden itibaren 48 saat
geçmeden başlanamaz.
- Değiştirme teklifinin kabulü Meclisin üye tamsayısının
beşte üç (330) çoğunluğunun gizli oyuyla mümkündür.
- Bu hükümler dışında, Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki
tekliflerin görüşülmesi ve kabulü, kanunların görüşülmesi ve
kabulü hakkındaki hükümlere tâbidir.
- Cumhurbaşkanı Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları, bir daha
görüşülmek üzere TBMM'ye geri gönderebilir. Meclis, geri gönderilen
kanunu, üye tamsayısının üçte iki (367) çoğunluğu ile aynen kabul
ederse Cumhurbaşkanı bu Kanunu halkoyuna sunabilir.
- Meclisce üye tamsayısının beşte üçü (330) ile veya üçte ikisinden (367)
az oyla kabul edilen Anayasa değişikliği hakkındaki kanun, Cumhurbaşkanı
tarafından Meclise iade edilmediği takdirde halkoyuna sunulmak üzere
Resmi Gazetede yayımlanır.
- Doğrudan veya Cumhurbaşkanının iadesi üzerine, Meclis üye tamsayısının
üçte iki çoğunluğu ile kabul edilen Anayasa değişikliğine ilişkin kanun
veya gerekli görülen maddeleri Cumhurbaşkanı tarafından halkoyuna
sunulabilir. Halkoylamasına sunulmayan Anayasa değişikliğine ilişkin
Kanun veya ilgili maddeler Resmî Gazetede yayımlanır.
(İçtüzük-93, 94/Anayasa-175)
Bütçe süreci:
* Bakanlar Kurulu, merkezi yönetim bütçe tasarısı ile milli bütçe
tahminlerini gösteren raporu, mali yıl başından (1 Ocak) en az 75 gün
önce TBMM'ye sunar. (17 Ekime kadar)
* Bütçe tasarıları ve rapor, kırk üyeden kurulu Plan ve Bütçe Komisyonunda incelenir.
* Plan ve Bütçe Komisyonunun ellibeş gün içinde kabul edeceği metin, TBMM'de
görüşülür ve mali yıl başına kadar karara bağlanır.
* TBMM üyeleri, Genel Kurulda, kamu idare bütçeleri hakkında düşüncelerini,
her bütçenin tümü üzerindeki görüşmeler sırasında açıklarlar; bölümler
ve değişiklik önergeleri, üzerinde ayrıca görüşme yapılmaksızın okunur ve oylanır.
*TBMM üyeleri, bütçe kanunu tasarılarının Genel Kurulda görüşülmesi sırasında,
gider artırıcı veya gelirleri azaltıcı önerilerde bulunamazlar. (Anayasa-162)
Bazı tanımlar:
- Kanun tasarı:
Hükümetçe hazırlanan kanun tasarıları bütün bakanlarca
imzalanmış olarak ve gerekçesi ile birlikte Meclis
Başkanlığına
sunulur. (İçtüzük-73)
- Kanun teklifi:
Milletvekillerince verilen kanun önerileridir. Bu
tekliflerinde bir veya daha çok imza bulunabilir.
(İçtüzük-74)
- Oylama: İşaretle oylama, açık oylama ve gizli oylama olmak
üzere
üç şekilde yapılır. (İçtüzük 139-145)
- Karar yeter sayısı:
Oya konulan bütün hususlar, Anayasada, kanunlarda
veya İçtüzükte ayrıca hüküm yoksa, toplantıya katılan
milletvekillerinin
salt çoğunluğuyla kararlaştırılır. Salt çoğunluk belli bir
sayının
yarısından az olmayan çoğunluktur. (İçtüzük-146)
- Üye tamsayısı: TBMM’nin üye tamsayısı 550’dir. Anayasa,
İçtüzük ve
kanunlarda bazı hususlarda öneride bulunulması,
toplantı yapılması veya
karar
alınmasında üye tamsayısının
esas alınacağı düzenlenmektedir. Örnek: TBMM’nin toplantı
yetersayısı üye tamsayısının
1/3’ü olan 184’tür.
Yasama dönemi içinde içinde vefat, istifa gibi çeşitli
nedenlerle
üye sayısında azalma olması, üye tamsayısını
değiştirmemektedir.
-Yasama dönemi: İki milletvekili genel seçimi arasındaki 4
yıllık
süre. Ancak bu süre dolmadan erken seçimle dönem sona
erebileceği gibi, savaş nedeniyle dönemin uzatılması da
mümkün.
Dolayısıyla TBMM üyeleri 4 yıl için seçilmesine rağmen,
yasama
dönemi 4 yıldan kısa ya da uzun olabilmektedir. (Şu anda
TBMM şu anda 24. Yasama Dönemi’nde bulunuyor)
-Yasama yılı: Yasama dönemi yasama yıllarından oluşur.
Yasama yılı, takvim yılından farklı olup 1 Ekim’de başlayıp
30 Eylül’de sona eren süredir. Ancak, milletvekili genel
seçimi
dolayısıyla ilk yasama yılının başlangıcı ile son yasama
yılının
bitişi farklı tarihlerde olabilmektedir. Bu durumda ilk yasama
yılı milletvekili genel seçiminin yapıldığı tarihten
başlayarak
30 Eylül’e kadar, son yasama yılı ise 1 Ekim’den başlayarak
seçimlerin yapılmasına kadar sürmektedir. Dolayısıyla bir
yasama dönemi dört takvim yılından oluşmasına rağmen,
beş yasama yılı olabilmektedir.
(Eklemeler sürecek)