-Nasıl seçildiler

               -Cumhurbaşkanları nasıl seçildiler?
               -Atatürk, İnönü ve Bayar'ın cumhurbaşkanlığı yaptığı  

               Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki 11. Cumhurbaşkanı görevini sürdürüyor. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün görev süresiyle ilgili farklı görüşler dile getiriliyor, yapılan düzenlemeler tartışılıyor. Türk siyasi tarihindeki Cumhurbaşkanlarının seçimi  hep tartışmalar yaratan bir durum oldu, görev süreleri de hep farklıydı. 
              Cumhuriyet'in kurucu cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, ilk göreve seçildiğinde tarihler 29 Ekim 1923'ü gösteriyordu. Atatürk bu göreve dört kez seçildi ve hayata gözlerini yumduğu 10 Kasım 1938'e kadar devam etti. 
              Cumhuriyeti'in kurucu kadrolarında yer alan İsmet İnönü, bu görevi üstlenen ikinci isim oldu. İnönü, dört kez cumhurbaşkanı seçildi. 22 Mayıs 1950'de görevi devrettiği ise yine kurucu kadrolarda yer alan Celal Bayar'dı. Bayar'ın koltuğa oturuşu tek parti iktidarının da bitişiydi aynı zamanda. Ancak, Bayar'ın üç kez seçildiği bu görevi 27 Mayıs 1960'da askeri darbeyle sona erdi. 
              Atatürk, İnönü ve Bayar'ın Çankaya'da olduğu sürede cumhurbaşkanının görev süresi parlamento seçimlerine paralel olarak dört yıldı, yeniden seçilmek mümkündü. 1961 Anayasası ile cumhurbaşkanının görev süresi yedi yıla çıkarıldı ve ikinci kez seçilememe kuralı getirildi. Bu düzenleme 1982 Anayasası'nda da korundu. 1987'de yapılan anayasa değişikliğinde ise cumhurbaşkanının halk tarafından beş yıllığına ve ikinci kez seçilebilmesi kuralı getirildi. 
              Cumhurbaşkanlığı seçimleri Türk siyasi hayatında hep dönemin en önemli gündem maddesi oldu. Hatta kimi zaman devlet yapısı içindeki etkin aktörler arasında ''kriz'' yarattı. Bunun sonucu olarak kimi zaman Cumhurbaşkanlığı koltuğuna asker kökenli bir isim oturdu. Cumhuriyetin kurucu kadrosundan cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturanlardan Atatürk ve İnönü asker kökenliydi, Baykal ise ilk sivil kökenli cumhurşbaşkanı oldu. 
             1960 darbesiyle bu göreve gelen Cemal Gürsel, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk ve yine bir başka darbenin (12 Eylül 1982) Kenan Evren asker kökenliydi. Turgut Özal, başbakanlıktan cumhurbaşkanlığı koltuğuna geçmeyi tercih etti, ardından Süleyman Demirel de bu yolda gitti. Ahmet Necdet Sezer cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturan siyaset ya da ordu kökenli olmayan tek kişi oldu. Sezer, Anayasa Mahkemesi Başkanıyken, o tarihte TBMM'de bulunan siyasi parti liderleri tarafından ortak aday gösterildi. 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ise yine siyaset kökenli ve başbakanlık yapmış bir isim. 
            Cumhurbaşkanlarının seçilişi ve o dönemle ilgili bazı notlar şöyle:

           -Mustafa Kemal Atatürk

           Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı. Atatürk, dört kez  seçildi ve hayata gözlerini yumduğunda bu cumhurbaşkanlığı görevini sürdürüyordu. Her seçilişinde ilk turda ve oy kullanan üyelerin tümünün oylarıyla bu göreve getirildi.

           O tarihte yürürlükte olan 1924 Anayasası cumhurbaşkanının görev süresini TBMM seçimlerine paralel, 4 yıl olarak düzenliyordu. Anayasadaki hükem şöyleydi:

          ‘’Madde 31- Türkiye Cumhurbaşkanı, Büyük Millet Meclisi kamutayı tarafından ve kendi üyeleri arasından bir seçim dönemi için seçilir. Cumhurbaşkanlığı görevi, yeni Cumhurbaşkanının seçimine kadar sürer. Yeniden seçilmek olur’’

           Seçimlerin yapıldığı tarihler, o dönemdeki TBMM üye tamsayıları, oylamaya katılanların üye sayısı ve aldığı oylar şöyle:

          Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucu cumhurbaşkanı olan Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet'in ilanıyla (29 Ekim 1923) seçildi ve hayata gözlerini yumduğu tarihe (10 Kasım 1938) kadar  15 yıl bu görevi sürdürdü.

           -İsmet İnönü

          Türkiye Cumhuriyeti’nin 2. Cumhurbaşkanı. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu kadrosunda yer alan ve asker kökenli devlet adamı olan İnönü, dört kez bu görevi üstlendi, her birinde ilk turda seçildi. İlk üç seçimde oy kullanan üyelerin tamamının oyunu aldı. Dördüncü seçimde ise karşısında Fevzi Çakmak ve Yusuf Kemal Tengirşenk adaydı.

         Cumhurbaşkanı seçildiği tarihler ve o tarihteki TBMM üye tamsayıları, oylamaya katılan üye sayısı ve aldığı oylar şöyle:

         5 Ağustos 1946 tarihindeki cumhurbaşkanı seçiminde iki aday daha vardı. Bunlardan  Fevzi Çakmak 59,  Yusuf Kemal Tengirşenk ise 2 oy aldı. 
        İsmet İnönü, Atatürk'ün hayata gözlerini yumduktan hemen sonra 11 Kasım 1938'de ilk kez seçildi. Cumhurbaşkanlığı makamını Celal Bayar'a devrettiğinde tarihler 22 Mayıs 1950'yi gösteriyordu ve 12 yıla yakın görev yapmıştı.  

         -Celal Bayar  

        Türkiye Cumhuriyeti’nin 3. Cumhurbaşkanı olan Bayar üç kez bu görevi üstlendi ve her defasında ilk turda seçildi. Türkiye’nin kurucu kadrosunda yer alan Celal Bayar, aynı zamanda ilk sivil kökenli cumhurbaşkanıydı.

        Celal Bayar’ın cumhurbaşkanı seçildiği tarihler ve o tarihteki TBMM üye tamsayıları, oylamaya katılan üye sayısı ve aldığı oylar şöyle:

        22.05.1950 tarihinde yapılan cumhurbaşkanı seçimindeki diğer adaylardan  İsmet İnönü 64, Halil Özyörük 1 oy almış, 1 üye ise çekimser oy kullanmıştı.

        14.05.1954 tarihindeki cumhurbaşkanı seçiminde ise 27 üye çekimser kalmıştı.         
        Celal Bayar, 22 Mayıs 1950 tarihinde ilk kez seçildi. Bayar’ın üçüncü dönemde, toplam yedi yıla yaklaşan görev süresi 27 Mayıs 1960 askeri darbesiyle sona erdi. Bu tarihte kurulan Milli Birlik Komitesi kararıyla Cumhurbaşkanı Celal Bayar tutuklandı. Bayar'ın yanı sıra Başbakan Adnan Menderes, TBMM Başkanı Refik Koraltan ile bütün bakanlar kurulu üyeleri, Demokrat Parti'nin  (DP) önde gelen yöneticileri de tutuklandı.

        -Cemal Gürsel

        Türkiye Cumhuriyeti’nin 4. Cumhurbaşkanı.  26 Ekim 1961 tarihinde yapılan oylamada ilk turda bu göreve seçildi. 1961 Anayasası ile cumhurbaşkanının görev süresi (4 yıldan) 7 yıla çıkarılmıştı.  Anayasadaki düzenlemeda şu hükümler yer alıyordu:

        ‘’Madde 95- Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince, kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış kendi üyeleri arasından, üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile ve gizli oyla yedi yıllık bir süre için seçilir; ilk iki oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, salt çoğunlukla yetinilir.

         Bir kimse arka arkaya iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez’’

         Gürsel’in cumhurbaşkanı seçildiği oylamadaki rakamsal durum şöyleydi:

         Cemal Gürsel, 27 Mayıs 1960 darbesi öncesinde Kara Kuvvetleri Komutanlığı görevindeydi. Görsel, darbeyle kurulan ve 38 subaydan oluşan Milli Birlik Komitesi (MBK) başkanlığı ve Devlet Başkanlığı'na 28 Mayıs 1960'da getirildi. Gürsel, MBK Başkanlığının yanı sıra başbakanlık (24 ve 25. Hükümetler), Milli Savunma Bakanlığı görevlerini de üstlendi.

         Yeni Anayasa'nın 9 Temmuz 1961'de kabulü ile 15 Ekim 1961'de yapılan genel seçimlerden sonra 12. Dönem TBMM, 25 Ekim 1961'de toplandı ve askeri rejim sona erdi. Dolayısıyla Gürsel'in görevi de 25 Ekim 1961'de son buldu. Gürsel, TBMM'de 26 Ekim 1961'de yapılan seçimle Türkiye Cumhuriyeti'nin 4. Cumhurbaşkanı oldu. 

          Cemal Gürsel, süresini tamamlayamadan, geçirdiği bir rahatsızlık sonucu görevinden ayrılmak durumunda kaldı. 1960'da geçirdiği hafif bir felçle başlayan hastalığı zamanla ilerledi ve Gürsel,  2 Şubat 1966'da tedavi için ABD'ye götürüldü. 9 Şubat'ta komaya giren Gürsel, 26 Mart'ta Türkiye'ye getirildi ve Gülhane Askeri Tıp Akademisi Hastanesi'ne kaldırıldı. Aynı gün 37 kişilik ''Müşterek Sıhhi Kurul'', Gürsel'in cumhurbaşkanlığı görevine devam edemeyeceğini belirten bir rapor hazırlayarak Başbakanlığa sundu ve 28 Mart 1966'da TBMM kararıyla (yaklaşık 5 yıl süren) cumhurbaşkanlığı sona erdi.

          -Cevdet Sunay

         Türkiye Cumhuriyeti’nin 5. Cumhurbaşkanı.

         Cevdet Sunay, 1960 yılında Genelkurmay Başkanlığı’na atandı. 1966 yılında emekliye ayrılan Sunay, cumhurbaşkanlığı için dönemin (askeri ve sivil iradesinin) uzlaşmasıyla Cumhuriyet Senatosu kontenjan üyeliğine getirildi. Sunay, Gürsel’in rahatsızlığı nedeniyle cumhurbaşkanlığı görevinin sona ermesi üzerine 28 Mart 1966’da TBMM tarafından Türkiye’nin beşinci cumhurbaşkanı seçildi. Yedi yıllık görev süresini tamamladıktan sonra 1973 yılında cumhurbaşkanlığından ayrıldı. 1980 darbesine kadar anayasa gereğince Cumhuriyet Senatosu üyeliği yaptı.

          Sunay, 28 Mart 1966 tarihinde yapılan oylamada ilk turda seçildi.

 

          Bu oylamada parlamento üyesi olmayan 5 kişiye oy çıktı. Seçimde kullanılan diğer oyların dağılımı ise  Alpaslan Türkeş 11, Ali Fuat Başgil 1, İsmet İnönü 1, Celal Ertuğ 1,

Kasım Gülek 1, Sadettin Bilgiç 1, Turhan Dilligil 2, Osman Turan 1 şeklindeydi ve 47 oy da boş çıkmıştı. 
          Sunay, 7 yıllık süresinin ardından görev Fahri Korutürk'e devretti. 

          -Fahri Korutürk

          Türkiye Cumhuriyeti’nin 6. Cumhurbaşkanı. Deniz Kuvvetleri Komutanlığı yapan Korutürk, 1960 yılında emekli olmasının ardından Türkiye’nin Moskova Büyükelçiliği’ne atandı. Ardından Madrid Büyükelçiliğine getirilen Korutürk,  1965'te istifa ederek Türkiye'ye döndü. Korutürk,  1968 yılında Cumhuriyet Senatosu üyesi oldu.

          Cumhurbaşkanı seçimi sürecinde askeri ve sivil yönetim kadroları arasında kimin bu göreve getirileceği konusunda yaşanan görüş ayrılığı sürecinde, Korutürk üzerinde mutabakata varıldı.

          Korutürk,  6 Nisan 1973 tarihinde 15’inci turda Cumhurbaşkanı seçildi. Bu oylamadaki sayısal veriler şöyleydi:

           Cumhurbaşkanı seçiminin bu turunda kullanılan diğer oyların dağılımı ise

Faruk Gürler 87, Ferruh Bozbeyli 51, Tekin Arıburun 17, İsmet İnönü 3, Sabit Osman Avcı 2, Ali Naili Erdem 1, Rifat Öztürkçine 1 şeklindeydi ve 27 çıkmış, 3 oy da geçersiz sayılmıştı. 

            Seçim sürecinde Faruk Gürler (eski Genelkurmay Başkanı ve Cumhuriyet Senatosu üyesi) ve Tekin Aruburu, 7. turda adaylıktan çekildiklerini açıkladılar. Siyasi parti liderleri arasındaki uyuşmazlık sürece de yansımıştı ve 7. tur ile 15. tur arasındaki oylamalara katılım 120-178 üye arasında değişmekteydi.  

            Sonuçsuz Kalan Cumhurbaşkanı Seçimleri

           Fahri Korutürk’ün görevi, anayasal düzenleme uyarınca 7 yıllık sürenin  tamamlanmasıyla (6 Nisan 1980 tarihinde) sona erdi. Çankaya Köşkü’nden ayrılan Korutürk, yine anayasal düzenleme uyarınca Cumhuriyet Sanatosu’nda tabii üye oldu. (Bu görevi de 12 Eylül 1980 darbesine kadar sürdü.)

           Korutürk’ten sonraki cumhurbaşkanının kim olacağına ilişkin uzlaşmazlık sürecinde, bu makama Cumhuriyet Senatosu Başkanı İhsan Sabri Çağlayangil vekalet etti. Çağlayangil, aynı zamanda AP’nin Çankaya Köşkü’ne göndermek istediği kişiydi.

           Yeni cumhurbaşkanının kim olacağı konsundaki uzlaşmazlık sürecinde ilk turu 25 Mart 1980’de, sonuncusu 21 Ağustos 1980 tarihinde olmak üzere 115. tur yapıldı ve hiçbirinde de sonuç alınamadı. Ardından 12 Eylül 1980 tarihinde darbeyle işbaşına gelen askerler Meclis’i feshettiler.

            -Kenan Evren

           Türkiye Cumhuriyeti’nin 7. Cumhurbaşkanı. 9 Kasım 1982 tarihinde bu görevi başladı.

           12 Eylül 1980 askeri harekatı ile ülke yönetimine el konulmasından sonra yasama ve yürütme yetkilerini kullanmak üzere Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Sedat Celasun'dan oluşan Milli Güvenlik Konseyi kuruldu. Evren, Milli Güvenlik Konseyi başkanlığının yanı sıra Devlet Başkanlığı'nı da üstlendi ve 18 Eylül 1980 tarihinde Devlet Başkanı olarak and içti. Böylece Türkiye'de (27 Mayıs darbesindeki Cemal Görsel’in ardından) ikinci kez ‘’Devlet Başkanlığı’’ sıfatı kullanıldı.

           Evren, 7 Kasım 1982 tarihinde yapılan anayasa halkoylamasında, Anayasa'nın Geçici 1. maddesi uyarınca Cumhurbaşkanı seçilmiş oldu. Milli Güvenlik Konseyi'nin varlığı da, 6 Kasım 1983'deki genel seçimlerin ardından, TBMM'nin Başkanlık Divanı'nın oluştuğu 7 Aralık 1983'de sona erdi. Anayasa'nın Geçici 2. maddesi uyarınca, Milli Güvenlik Konseyi üyeleri, 6 yıl süreyle ''Cumhurbaşkanlığı Konseyi'' üyesi sıfatını aldılar.

Yeni anayasa ile Cumhuriyet Senatosu (4) tarihe karışıyordu. 

           1982 Anayasası’nın ilk halindeki ilgili maddeler şöyle:

           ‘’GEÇİCİ MADDE 1. – Anayasanın, halkoylaması sonucu, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası olarak kabul edildiğinin usulünce ilânı ile birlikte, halkoylaması tarihindeki Millî Güvenlik Konseyi Başkanı ve Devlet Başkanı, Cumhurbaşkanı sıfatını kazanarak, yedi yıllık bir dönem için, Anayasa ile Cumhurbaşkanına tanınan görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır. 18 Eylül 1980 tarihinde Devlet Başkanı olarak içtiği and yürürlükte kalır. Yedi yıllık sürenin sonunda Cumhurbaşkanlığı seçimi Anayasada öngörülen hükümlere göre yapılır. ‘’           

             ‘’GEÇİCİ MADDE 2. — 12 Aralık 1980 gün ve 2356 sayılı Kanunla kuruluşu

gösterilen Millî Güvenlik Konseyi, Anayasaya dayalı olarak hazırlanacak Siyasi Partiler Kanunu ile Seçim Kanununa göre yapılacak İlk genel seçimler sonucu TBMM toplanıp Başkanlık Divanını oluşturuncaya kadar 2324 sayılı Anayasa Düzeni Hakkında Kanun ve 2485 sayılı Kurucu Meclis Hakkında Kanunlara güre görevlerini devam ettirir.

            Anayasanın kabulünden sonra 2358 sayılı Kanunun 3’üncü maddesindeki Milli

Güvenlik Konseyi üyeliklerinden birisinin, herhangi bir nedenle boşalması halinde doldurulması usulüne ilişkin hüküm uygulanmaz.’’

            ‘’MADDE 101- Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce kırk yaşını doldurmuş ve yükseköğrenim yapmış kendi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip Türk vatandaşları arasından yedi yıllık bir süre için seçilir.

Cumhurbaşkanlığına Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri dışından aday gösterilebilmesi, Meclis üye tamsayısının en az beşte birinin yazılı önerisiyle mümkündür.

              Bir kimse, iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez.’’

            -Turgut Özal

              Türkiye Cumhuriyeti’nin 8. Cumhurbaşkanı. Özal, aynı zamanda iktidarda bulunan bir partinin (ANAP) lideri ve Başbakanlık görevini sürdürürken Cumhurbaşkanlığına seçilen ilk kişi oldu.

             Özal, 31 Ekim 1989 tarihinde yapılan üçüncü turda Cumhurbaşkanlığına seçildi. Seçimlere, TBMM’de grubu bulunan DYP ve SHP’li milletvekilleri katılmadı.

            Cumhurbaşkanı seçiminin bu turunda kullanılan oyların tasnifi ise Turgut Özal 263, Fethi Çelikbaş 14, Boş 8 şeklindeydi. Çelikbaş, ANAP Burdur Milletvekili olarak parlamentoda görev alıyordu.

           Turgut Özal, 31 Ekim’de seçilmesine karşın Evren'in, Anayasa uyarınca 7 yıllık süresinin 9 Kasım 1989 tarihinde dolması nedeniyle, bu tarihte andiçerek göreve başladı.

Turgut Özal, 17 Nisan 1993'de geçirdiği rahatsızlık nedeniyle görevi sırasında vefat etti.

          -Süleyman Demirel

            Türkiye Cumhuriyeti’nin 9. Cumhurbaşkanı. Demirel, başbakanlık görevini sürdürürken Cumhurbaşkanı seçilen ikinci isim oldu. 16 Mayıs 1993 tarihinde yapılan üçüncü turda seçildi.

           Bu turdaki oyların diğer adaylara dağılımı ise  Kamran İnan 94, Lütfi Doğan 47, İsmail Cem 27 şeklindeydi ve 19 oy da boş çıkmıştı.

          -Ahmet Necdet Sezer

          Türkiye Cumhuriyeti’nin 10. Cumhurbaşkanı. Seçilmeden önce Anayasa Mahkemesi Başkanlığı görevini sürdüren Sezer, 5 Mayıs 2000 tarihinde yapılan üçüncü turda seçildi.

           Bu turdaki oyların diğer adaylar yönünden dağılım ise Nevzat Yalçıntaş 113, Sadi Somuncuoğlu 43, Rasim Zaimoğlu 24, Mehmet Mail Büyükerman 7 şeklindeydi. Bu turda 8 oy geçersiz sayılmış ve 8 oy da boş çıkmıştı. Adaylardan Yalçıntaş FP, Somuncuoğlu MHP ve Büyükerman ise DSP'liydi. Somuncuoğlu ve Büyükerman partilerinin karşı çıkmalarına rağmen aday olmuşlardı. Sonraki süreçte, Devlet Bakanlığı görevindeki Somuncuoğlu görevinden azledildi ve partiden uzaklaştı.

          TBMM’de grubu bulunan siyasi parti liderlerinin ortak imzasıyla aday göterilen Sezer, 5 Mayıs 2000 tarihinde seçildi. Ancak, Demirel'in, Anayasa uyarınca 7 yıllık süresinin 16 Mayıs 2000 tarihinde dolması nedeniyle, bu tarihte andiçerek görevine başladı.

            -Abdullah Gül

         
            Türkiye Cumhuriyeti’nin 11. Cumhurbaşkanı. 28 Ağustos 2007 tarihindeki üçüncü tur oylamada seçildi.