-Asker gönderme yetkisi | 10.2012
-Yurtdışına asker gönderme yetkisi
-TBMM'de, yurtdışına asker gönderme konusunda
1950'den bu yana 36 kez yetki verildi
-Bu kapsamdaki yetkilerin ilki Kore Savaşı'na
Türk askerlerinin gönderilmesinde kullanıldı
-Libya'da Kaddafi rejiminin devrilmesi sürecinde
çok uluslu güçle bazı TSK unsurları da bölgedeydi
-Suriye'den gelecek tehditlerle ilintili asker
gönderme yetkisi 5 Ekim'de TBMM'den geçmişti
-Terörle mücadele kapsamında Kuzey Irak'teki
PKK kamplarına yönelik takipler de 2007 yılında
çıkarılan tezkere kapsamında yapılıyor
-Bu yetkinin 17 Ekim 2012'den itibaren bir yıl
daha uzatılmasıyla asker gönderme yetkisine
yönelik tezkere sayısı 37'ye ulaşacak
TBMM, 1950'den bugüne kadar, yurt dışına asker gönderme konusunda hükümetlere 36 kez izin verdi.
Meclis kayıtlarından yapılan derlemeye göre, hükümetler, 1950 yılından bu yana yurt dışına asker gönderme konusunda TBMM'den 36 kez yetki istedi. TBMM'nin 17 Ekim 2007 tarihli kararıyla, TSK unsurlarının, terör örgütü PKK'nın yuvalandığı kuzey bölgesi ile mücavir alanlara gönderilmesi konusunda hükümete verdiği yetki 12 Ekim 2012 tarihi itibariyle bir yıl daha uzatılacak. PKK ile mücadeleye yönelik bu yetkinin beşinci kez uzatılmasıyla, TBMM'nin yurt dışına asker gönderme konusunda hükümetlere verdiği yetki de 37'ye ulaşacak.
TBMM'de, bugüne kadar Türk askerinin yurt dışında görev alması konusunda hükümetlere verilen yetkiler ve bölgeler şöyle:
Meclis, 1950 yılından sonra ilk kez Kore'ye Türk askerinin gönderilmesi için dönemin hükümetine izin verdi. 6 Aralık 1950 tarihli birleşimde, ''dünya barışını kurmak, korumak ve insanlığın emniyet ve huzurunun sağlanması amacıyla Türk askerinin BM orduları saflarına katılması'' yönündeki Başbakanlık tezkeresini kabul etti.
-Kıbrıs tezkereleri
TBMM, Kıbrıs'a asker gönderilmesi konusunda değişik tarihlerde üç kez izin verdi.
-Bu kapsamdaki tezkerelerin ilki 16 Mart 1964 tarihini taşıyor. 1961 Anayasası'nın 66. maddesine dayandırılan bu karar, ''16 Ağustos 1960 tarihinde, Lefkoşa'da Türkiye, Yunanistan, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda ile Türkiye arasında imzalanan anlaşmalar uyarınca Kıbrıs'a Türk Silahlı Kuvvetlerinin gönderilmesine izin verilmesini'' içeriyordu.
-Meclis, 17 Kasım 1967'de, ''Hükümete verilen yetkinin kullanılmasından doğacak inkişaf ve ihtilatlar karşısında; lüzum, hudut, şümulü Hükümetçe takdir ve tayin olunacak şekilde Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine'' izin verdi.
-Kıbrıs ile bağlantılı üçüncü tezkere ise 20 Temmuz 1974'te kabul edildi. Dış siyasi olayların ortaya çıkardığı ağır şartlar sonunda ve TBMM'nin 1964 ve 1967 yıllarında verilen izinlerine dayanarak Kıbrıs'a yapılan indirme ve çıkarma harekatının ortaya çıkaracağı durum karşısında gerekliliği, sınırı ve miktarı Hükümetçe takdir ve tayin olunacak şekilde Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine izin verildi; aynı birleşimde ''TBMM'nin kahraman ve şanlı Türk Silahlı Kuvvetlerine güven, dilek ve takdirleri'' de iletildi.
-Körfezde kriz ve savaş
Irak'ın Kuveyt'i işgaliyle başlayan ''Körfez Krizi'' sürecinde de TBMM'den 3 kez karar çıktı.
-Körfez krizi sürecinde, ABD ve müttefiklerinin Irak'a yönelik askeri harekatı aşamasında Türkiye'de çok uluslu bir gücün konuşlandırılması gündeme geldi. Hükümet, ''Ülkemize bir tecavüz vuku halinde derhal mukabele edilmesi maksadına münhasır olarak'' Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesi veya yabancı silahlı kuvvetler mensuplarının Türkiye'de bulunması konularında TBMM'den izin istedi. Bu izin, 12 Ağustos 1990 tarihinde hükümete verildi.
Önceleri ''Çekiç Güç'' olarak adlandırılan, daha sonra sadece hava gücüyle sınırlı olan ''Kuzeyden Keşif Harekatı'', bu izin kapsamında Türkiye'ye konuşlandırıldı.
-TBMM, yine aynı kapsamda 5 Eylül 1990 ve 17 Ocak 1991 tarihlerinde BM Güvenlik Konseyi kararını desteklemek ve Türkiye'nin muhtemel tehlikelere karşı güvenliğinin idame ettirilmesini sağlamak, kriz süresince ve sonrasında olabilecek gelişmeler ışığında Türkiye'nin çıkarlarını korumak amacıyla Türk askerinin yabancı ülkelere gönderilmesine ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunmasına izin verdi.
-Körfez krizi sonrasında Irak ile ilgili BM Güvenlik Konseyi kararlarının hedef ve ruhuna uygun olarak bu ülkenin toprak bütünlüğünün korunması yönelik ABD ve İngiltere hava unsurlarının katılımıyla keşif ve gerektiğinde önleme uçuşlarıyla sınırlı hava harekatında bulunulmasına ilişkin 25 Aralık 1996 tarihli tezkere çıkarıldı.
-Bosna-Hersek'ten Afganistan'a Türk askeri
Türk askeri, Körfez Krizi sonrasında dünyanın farklı köşelerindeki savaş ortamlarında görev aldı.
Bu amaçla TBMM'den alınan izin sonrasında Türk askeri Bosna-Hersek'ten Afganistan'a kadar geniş bir coğrafyada görev yaptı.
Hükümetler, 8 Aralık 1992'de iki ayrı tezkereyle Somali ve Bosna-Hersek'e; 20 Şubat 1997'de İsrail-Filistin çatışmalarının yaşandığı El Halil'e; 10 Nisan 1997 ve 23 Temmuz 1998'de Arnavutluk'a; 8 Ekim 1998'de Kosova'ya; 10 Ekim 2001'de Afganistan'a asker göndermek için TBMM'den izin aldı.
-İkinci körfez savaşı ve 1 Mart olayı
ABD'nin Irak'a yönelik operasyonuyla ilgili 4 ayrı Başbakanlık Tezkeresi, 2003'te TBMM'ye sunulurken, bunlardan Türk askerinin yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı ülke askerlerinin Türkiye'ye gelmesini içeren tezkere, yoğun tartışmaların ardından 1 Mart'ta kapalı oturumda görüşüldü.
Irak Savaşı nedeniyle ''TSK'nın yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunması için Hükümet'e yetki verilmesine'' ilişkin Başbakanlık Tezkeresi, TBMM Genel Kurulu'nda 1 Mart 2003'te ''katılanların salt çoğunluğuna ulaşılmaması'' nedeniyle kabul edilmedi. Bu oylamaya 533 milletvekili katılmış, 264 kabul, 250 ret, 19 çekimser oy kullanılmıştı. ''1 Mart'' uzun süre tartışıldı, Türkiye-ABD ilişkilerine etkilerini etkiledi.
Türkiye'deki askeri üs ve tesisler ile limanlarda gerekli yenileştirme, geliştirme, inşaat ve tevsi çalışmaları ile altyapı faaliyetlerinde bulunmak amacıyla ABD'li teknik ve askeri personelin 3 ay süreyle Türkiye'de bulunmasına izin verilmesine ilişkin karar 6 Şubat 2003 tarihinde TBMM'den çıktı.
TBMM, 20 Mart 2003'te, TSK'nın Kuzey Irak'a gönderilmesine; bu kuvvetlerin belirlenecek esaslar çerçevesinde kullanılmasına ve muhtemel bir askeri harekat kapsamında yabancı silahlı kuvvetlere mensup hava unsurlarının Türk hava sahasını kullanmalarına 6 ay süreyle izin verdi.
Irak ile ilgili aynı dönemdeki diğer tezkere ise 7 Ekim 2003 tarihli oldu. Başbakanlık Tezkeresiyle, Hükümete, Türk Silahlı Kuvvetlerinin, güvenlik ve istikrara katkı yapmak amacıyla Irak'a gönderilmesi, bu kuvvetlerin görev ye kullanılmasına ilişkin gerekli düzenlemelerin yapılması için 1 yıl süreyle izin verdi.
-Kongo'dan Lübnan'a
Kongo'daki seçimlerde güvenliği sağlayacak uluslararası güce, Türkiye'nin asker göndermesine ilişkin Başbakanlık Tezkeresi, 27 Haziran 2006'da TBMM Genel Kurulunda kabul edildi.
TBMM'den, Lübnan'a asker gönderilmesi kararı 5 Eylül 2006 tarihinde çıktı.
29 Mayıs 2007 tarihli Lübnan'da BM Geçici Görev Gücü (UNIFIL) kapsamındaki Türk askerlerinin görev süresinin 1 yıl daha uzatılmasını öngören Başbakanlık Tezkeresi ise TBMM'de kabul edildi. UNIFIL'deki Türk askerinin görev süresi 5 Eylül 2012 tarihi itibariyle altıncı kez uzatıldı.
-Terörle mücadele ve sınır ötesi
TBMM'nin 17 Ekim 2007 tarihli kararıyla, TSK unsurlarının, terör örgütü PKK'nın yuvalandığı kuzey bölgesi ile mücavir alanlara gönderilmesi konusunda hükümete yetki verildi.
Bu yetki 2008, 2009, 2010 ve 2011 yıllarında olmak üzere bugüne kadar dört kez uzatıldı. 17 Ekim 2012 tarihi itibariyle bu yetki beşinci kez bir yıl daha uzatılacak. Konuya ilişkin tezkere 28 Eylül 2012'te TBMM'ye sunuldu.
-Denizdeki haydutlukla mücadele
Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) deniz unsurlarının, Aden Körfezi, Somali karasuları ve açıkları, Arap Denizi ve mücavir bölgelerde görevlendirilmesi için 10 Şubat 2009 tarihli TBMM kararı alındı.
''Korsanlık, deniz haydutluğu ve silahlı soygun eylemleriyle mücadele'' amacıyla yürütülen uluslararası çabalara destek vermek amacıyla TSK unsurlarının gönderilmesine ilişkin bu yetki, 2010 ve 2011'de, son 10 Şubat 2012 tarihinden geçerli olmak üzere bir yıl uzatıldı.
-Libya tezkeresi
''Arap Baharı'' olarak nitelenen ve bazı Arap ülkelerinde yaşanan yönetime başkaldırı hareketleri bölgesel dengeler üzerinde de etkili oldu. Libya'da yaşanan iç savaşa Fransa, ABD ve İngiltere'nin öncülüğünde BM kararı çıkarılarak, müdahale edildi. Kaddafi yönetimi devrildi.
BM Güvenlik Konseyi kararları çerçevesinde, Libya'da istikrar ve güvenliğin yeniden tesisine yönelik uluslararası çabalara çok boyutlu katkıda bulunmak üzere Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesi konusunda hükümet yetki istedi. Hükümete bu konuda yetki verilmesine ilişkin tezkere 24 Ocak 2011 tarihinde TBMM'den geçti. Tezkere kapsamında Libya'ya giden Türk gemi ve uçakları yaralıların nakli, isyancılara yönelik yardım malzemeleri gibi alanlarda duruma müdahil oldu.
Kuzey Irak'a yönelik sınır ötesi harekatlar sayılmazsa, bu, alınan yetkinin kullanıldığı sonuncu uygulamaydı.
-Suriye tezkeresi
Suriye'de başlayan iç karışıklıklar devam ederken, hükümet güçleri ile isyancılar arasında yaşanan çatışmalardan Türkiye'de etkilendi. Türk uçağının düşürülmesi, ardından Türk topraklarına top mermilerinin düşmesi ve Akçakale'de beş sivilin ölmesi üzerine, hükümet TBMM'den yetki istedi.
''Suriye’deki durumun oluşturduğu tehdit ve riskler çerçevesinde hudut, şümul, miktar ve zamanı hükümetçe takdir ve tespit edilmek kaydıyla, Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesi ve görevlendirilmesi ile gerekli düzenlemelerin hükümet tarafından belirlenecek esaslara göre yapılması için bir yıl süreyle izin verilmesine ilişkin Başbakanlık tezkeresi'' 4 Ekim 2012 tarihinde TBMM'ye sunuldu. Ertesi gün sabah saatlerinde kapalı oturumla yapılan görüşmelerde hükümete yetki verildi.
--/--
Kaynak: TBMM kayıtları, ''551.vekil'' arşivi