TBMM Başkanları

1 Kasım'da yapılan seçimlerde AK Parti'nin tek başına hükümet kurma çoğunluğu sağladı. 26. Dönem TBMM'nin yemin töreninden sonra yapacağı ilk iş TBMM Başkanını seçmek olacak. AK Parti İstanbul Milletvekili İsmail Kahraman'ın üçüncü turda gerekli çoğunluğu sağlayarak TBMM Başkanlığına seçilmesi bekleniyor. Kahraman, AK Parti döneminde bu koltuğa oturan altıncı isim.

Seçim sürecinin işleyişine ilişkin düzenlemeler Anayasa ve TBMM İçtüzüğü'nde yer alıyor.

Anayasadaki son düzenleme TBMM seçimlerinin dört yılda bir yapılması kuralını koymaktadır. (Md.77) Dolayısıyla bu TBMM'deki sürece ilişkin sınırları da belirliyor.

Milletvekili genel seçimi kesin sonuçlarının YSK tarafından (Resmi Gazete'de) ilanını izleyen beşinci gün saat 15.00'te TBMM Genel Kurulu herhangi bir çağrıya gerek kalmadan toplanıyor. Bu birleşimde önce milletvekillerinin andiçme töreni yapılıyor. Andiçme töreninde bulunmayan milletvekillerinin katıldıkları ilk birleşimin başında andiçmeleri öngörülüyor. (TBMM İçtüzüğü Md.3)

Yasama döneminin birinci birleşiminin ilk oturumundan başlayarak Başkan seçilinceye kadar, en yaşlı milletvekili, Geçici Başkanlık görevini yapar. İkinci derecede en yaşlı üye başkanvekili olarak görev yapacaktır. En genç altı milletvekili de, geçici olarak kâtip üyelik yaparlar. (TBMM İçtüzüğü Md. 8)

TBMM Başkanlığı için bir yasama döneminde iki seçim yapılır ve son anayasal düzenleme doğrultusunda görev süreleri iki yıldır.

Adaylar, TBMM üyeleri içinden, seçimden sonra Meclisin toplandığı günden itibaren veya ikinci devre için yapılacak seçimlerde birinci devre için seçilen Başkanın görev süresinin dolmasından on gün önce başlamak üzere, beş gün içinde Başkanlık Divanına bildiriliyor ve TBMM seçimin yapılacağı gün kendiliğinden toplanıyor.

Başkan seçiminin gizli oyla yapılması kuralı var. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki (366) ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu (226) aranıyor. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılıyor; dördüncü oylamada en fazla oy alan üye Başkan seçiliyor. Başkan seçimi aday gösterme süresinin bitiminden itibaren beş gün içinde tamamlanması da gerekiyor. (TBMM İçtüzüğü Md. 10)


TBMM başkanları

  

TBMM'nin Kurucu Başkanı Mustafa Kemal Atatürk oldu. Meclisin açıldığı 23 Nisan 1920'den Cumhuriyet'in ilan edildiği 29 Ekim 1923 arasında Meclis'i yönetti. Mustafa Kemal iki kez bu göreve seçildi. Sonucun ilk turda belirlendiği bu seçimlerin ilkinde katılan 120 üyeden 110'unun, ikinci seçimde ise katılan 197 üyeden 196'sının oyunu alan Mustafa Kemal başkanlığı üstlendi. Kurtuluş Savaşı döneminin en ağır koşullarının yaşandığı bu bir zaman diliminde bu görevi üstlenen Mustafa Kemal, ulusal mücadelede ''başkomutan'' sıfatını da yine Meclis onayıyla üstlenmişti. 

Daha sonraki süreçte seçilen TBMM Başkanları arasında en uzun süre görev yapan, dördüncü başkan Abdülhalik Renda oldu. 1 Mart 1935'de seçilen Renda 11 yıl 5 ay süreyle TBMM Başkanlığı yaptı. Renda'dan sonra en uzun süre başkanlık yapan ise yaklaşık 10 yıl süreyle bu görevi yürüten üçüncü Başkan Kazım Özalp oldu. Başkanlık koltuğunda en kısa süre oturan ise 2.5 ay görev yapabilen İsmet Sezgin oldu.

1961 Anayasası ile getirilen düzenlemeyle dört yıllık yasama döneminde iki kez Başkan ve Başkanlık Divanı için seçim yapılması uygulamasına başlandı.

1961-80 arasında görev yapan başkanlardan Fuat Sirmen, Sabit Osman Avcı, Kemal Güven ve Cahit Karakaş ikişer kez TBMM Başkanlığı'na seçilirken, Ferruh Bozbeyli üç kez seçilen ilk başkan oldu. 1982 Anayasası ile seçim dönemi 5 yıla çıkarıldıktan sonra da Necmettin Karaduman, Hüsamettin Cindoruk ve Bülent Arınç bu göreve ikişer kez seçildiler. Yıldırım Akbulut bu dönemde üç kez TBMM Başkanlığı görevini üstlendi. Akbulut, Bozbeyli'den sonra TBMM Başkanlığı'na üç kez seçilen ikinci isim oldu.

TBMM Başkanlığı seçimi koalisyonlar döneminde uzun süren turlar sonucunda yapılabildi. Adalet Partisi'nin tek başına iktidara geldiği 1965 ve 1969 seçimlerinden sonraki dönemler dışında TBMM Başkanlarını belirlemek için çok sayıda tur yapılmak zorunda kalındı. Fuat Sirmen 1961'de 9'uncu 1963'de 14'üncü turda gerekli oy çoğunluğuna ulaşırken, 1970'de Sabit Osman Avcı 36'ıncı, 1973'de Kemal Güven 27'inci, 1975'de 48'inci, 1977'de de Cahit Karakaş 38'inci tur sonunda Meclis Başkanı seçilebildi.

Başka görev üstlenenler 

TBMM'nin ilk başkanlığı görevini üstlenen Mustafa Kemal Atatürk, bu görevi Cumhuriyetin ilanı ve Cumhurbaşkanlığına seçilmesiyle bıraktı. Türkiye'nin ilk cumhurbaşkanı olana Atatürk, 10 Kasım 1938'de hayata gözlerini yumduğu tarihe kadar da bu görevde kaldı. Atatürk, TBMM Başkanlığının yanı sıra Cumhurbaşkanı seçilen tek kişi oldu.

TBMM Başkanlığı yapan isimlerden Ali Fethi Okyar (3. Hükümet), Şükrü Saraçoğlu (13. ve 14. Hükümetler), Yıldırım Akbulut (47. Hükümet) başbakanlık görevlerinde de bulundular. 

Siyasi yelpaze

TBMM Başkanlığı seçiminde çok partili siyasal yaşama geçinceye kadar görev yapan isimler dönemin tek partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi üyesi idiler. 1950'de görevi üstlenen DP'li Refik Koraltan ile bu durum değişti. 

TBMM Başkanlığına seçilenlerin mensup oldukları partiler şöyle:

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP): Okyar, Özalp, Renda, Karabekir, Cebesoy, Saracoğlu, Sirmen, Güven, Karakaş, Çetin,

Demokrat Parti (DP): Koraltan

Adalet Partisi (AP): Bozbeyli, Avcı

Doğru Yol Partisi (DYP): Sezgin, Cindoruk

Anavatan Partisi (ANAP): Karaduman, Akbulut, Erdem, Kalemli

MHP: İzgi. 

Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti): Arınç, Toptan, Şahin, Çiçek, Yılmaz, Kahraman 

TBMM Başkanları ve görev süreleri

Bugüne kadar görev yapan TBMM Başkanlarının isimleri görev süreleri ve kaçıncı turda seçildiklerine ilişkin liste şöyle:

Darbe dönemleri


--/--

Kaynaklar: TBMM tutanak, arşiv ve yayınları